შესავალი კრებულისათვის ,,ცოცხალი რელიგიური მემკვიდრეობის კონსერვაცია”

ავტორი: ჰერბ სტოველი
ICCROM

თარგმანი: ნათია ნაცვლიშვილი
რედაქტორი: დიმიტრი თუმანიშვილი
გიორგი ჩუბინაშვილის სახელობის ხელოვნების ისტორიის და ძეგლთა დაცვის კვლევის ეროვნული ცენტრი

ფოტოები იხილეთ პრეზენტაციაში: შესავალი კრებულისათვის ,,ცოცხალი რელიგიური მემკვიდრეობის კონსერვაცია” (მარჯვნივ) 

ICCROM-ის 2003 წლის ფორუმისათვის შერჩეულ თემას ,,ცოცხალი რელიგიური მემკვიდრეობა” წარმოადგენდა. ეს არჩევანი უშვებს, რომ ,,ცოცხალი რელიგიური მემკვიდრეობა” შესაძლოა რაღაცით განსხვავდებოდეს მემკვიდრეობის სხვა ფორმებისაგან და ამიტომაც, მისი კონსერვაცია ასევე განსხვავებული განსჯის საგანი შეიძლება იყოს. ზოგადად რითი შეიძლება განსხვავდებოდეს ცოცხალი რელიგიური მემკვიდრეობა კულტურული მემკვიდრეობისაგან?

აქ გამოყენებული ზოგიერთი წერილი ამ კითხვისკენაა მიმართული. ჯამინი ვიჯესურია (Gamini Wijesury) შრი ლანკადან გვთავაზობს, რომ ის რაც განასხვავებს რელიგიურ არქიტექტურას სამოქალაქო მეკვიდრეობისგან არის მისთვის დამახასიათებელი ,,სიცოცხლიანობა”, ის რომ  რელიგიური ღირებულებები, რომელსაც მაგალითად სტუპა ცოცხალი ბუდას განსახიერებით ატარებს, უწყვეტი მხოლოდ სტუპას ფიზიკური განახლების მიმდინარე პროცესით შეიძლება იყოს. მართლაც, ფორმათა გარანტირებულ უწყვეტობაში, ,,ცოცხალი” მემკვიდრეობის ღირებულებები მეტად ნაცნობი ,,დოკუმენტური” თუ ,,ისტორიული” მემკვიდრეობის ღირებულებებს აღემატება. განახლების პროცესებზე დამყარებული კონსერვაციის უპირველესი მიზანი თვით უწყვეტობა ხდება, რაც მუდმივად ,,ანახლებს მემკვიდრეობისთვის მინიჭებულ კულტურულ მნიშვნელობას, მნიშვნელოვნებას.... და სიმბოლიზმს”.

თავის მხრივ, ნობუკო იბანა (Nobuko Ibana) აღნიშნავს რომ, მაშინ როცა ,,ცოცხალი” შეიძლება გაგებული იქნას როგორ ,,უსიცოცხლოს” საპირისპირო და ეხება ადგილს, რომელიც ჯერ კიდევ გამოიყენება, ალტერნატიულად, ის შეიძლება ნიშნავდეს მცხოვრებთა არსებობას ძეგლზე ან მის სიახლოვეს მდებარე დასახლებებში. ვიჯესპურიას მსგავსად, ის ვარაუდობს, რომ რელიგიური მემკვიდრეობის ,,ცოცხალ” ასპექტებზე ყურადღების გამახვილება ასახავს ძალისხმევას, რომელიც აღემატება ,,მონუმენტური მემკვიდრეობის მატერიალურობაზე ორიენტირებული კონსერვაციის პრაქტიკას” და  ყურადღებას აპყრობს ,,მემკვიდრეობის ადამიანთან დაკავშირებულ/არამატერიალურ ღირებულებებს და ცდილობს კავშირი დაამყაროს გარემომცველ საზოგადოებებთან და გარემოსთან”. შემდგომში ის უფრო თამამად უშვებს, რომ ,,ცოცხალი მემკვიდრეობის ნაყოფად შეიძლება მივიჩნიოთ ტრადიციული ცხოვრება მედერნიზაციასა და გლობალიზაციამდე”.

სინამდვილეში, ყველა რელიგია მუდმივად უპირისპირდებოდა ცვლილებასა და თანამედროვეობას; დღეს განსხვავება იმაში მდგომარეობს, რომ გაუმჯობესებული ელექტრონული კომუნიკაციებით ნასაზრდოები ცვლილებების ტემპი აჩქარებულია. ეს საშუალებას აძლევს იდეებს, რომლებსაც ეჭვი შეაქვთ და ძირს უთხრიან რელიგიურ რწმენებს, უფრო სწრაფად და ფართოდ გავრცელდეს ვიდრე ეს ოდესმე იყო შესაძლებელი.

ცვლილების სიჩქარემ შეარყია ტრადიციული რწმენის სისტემების სიძლიერე რითაც ისინი ადგილს ინარჩუნებდნენ სეკულარულ საზოგადოებებში. ასევე გაიზარდა დაძაბულობა მულტიკულტურულ საზოგადოებებს შორის, რომლებიც მანამდე შედარებით ჰარმონიულად თანაცხოვრობდნენ. ამ ძალებმა გაამწვავეს ექსტრემალური ნაციონალიზმი და ერთმანეთის საპირისპიროდ მიმართეს რელიგიური ჯგუფები, რადგან კულტურული მემკვიდრეობის მმართველები _ ხშირად ამ სფეროს არასაკმარისი ცოდნის გამო _ კონსერვაციის სახელით ესწრაფვიან გააქვავონ და გაყინონ მემკვიდრეობის სხვადასხვა ასპექტები.

უკიდურეს შემთხვევაში კულტურული მემკვიდრეობა შესაძლოა გამოყენებული იქნას, როგორც იარაღი შემდგომში სხვადასხვა რწმენების მტკიცებების გაჯიბრებისას. ორი განსხვავებული რწმენის მიერ აღქმული მემკვიდრეობის ღირებულების მქონე საგნები და ობიექტები შესაძლოა დაინგრეს ერთი რწმენის მიმდევრების მიერ, როდესაც ისინი ცდილობენ თავიანთი ძალაუფლება დაანახონ მეორეთ. ისტორიის სასურველი ვერსიების მისაღებად ასეთმა ძალისხმევამ შესაძლოა გავლენა იქონიოს შერჩეული შენობების დაცვასა და რეკონსტრუქციაზე. ჟან-ლუი ლუქსენი (Jean-Louis Luxen) თავის შესავალში შენიშნავს, რომ ,,რელიგიური რწმენა ხელს უწყობს საზოგადოების სოციალურ ერთობას, იძლევა ორიენტირს და თავდაჯერებულობას... მაგრამ ... ფუნდამენტალიზმით ნაკვები იდენტობის გადაჭარბებულმა და შოვინისტურმა რისკმა შესაძლოა რელიგიური სიმბოლოების ნგრევამდე მიგვიყვანოს”. 

თუ ცოცხალი რელიგიური მემკვიდრეობის მახასიათებლები განსხვავდება მემკვიდრეობის სხვა ფორმებისაგან, განსხვავებული იქნება თუ არა მისი საკონსერვაციო მეთოდებიც?

საკონსერვაციო სამუშაოების ეფექტურობა დამოკიდებულია ჩვენს უნარზე ნათლად განსაზღვროთ მემკვიდრეობის ღირებულებები და შევიმუშაოთ ამ ღირებულებების დასაცავი სქემა. ჯამინი ვიჯესურია ხაზს უსვამს ,,რელიგიურ მემკვიდრეობასა” და ,,მემკვიდრეობას” შორის არსებულ განსხვავებებს, შენიშნავს რა, რომ რელიგიური მემკვიდრეობა შეიქმნა საკუთარ ღირებულებებთან ერთად, მაშინ როცა, მემკვიდრეობის სხვა ფორმებისათვის ჩვენ გვჭირდება დრო და მანძილი, რათა მათ ეს ღირებულებები მივანიჭოთ. მემკვიდრეობის ღირებულების განსაზღვრისას განსხვავებები კონსერვატორებს ორ განსხვავებულ სიტუაციაში სხვადასხვა კითვხებს დაასმევინებს: რელიგიური მემკვიდრეობის შემთხვევაში, რა არის ის ღირებულებები, რომლებიც უკვე აღიარებულია რელიგიური ერთობის მიერ? სამოქალაქო მემკვიდრეობის შემთხვევაში, რა პროცესები (და ამ პროცესებში ვისი ჩართულობა) იქნება საჭირო, რათა განისაზღვროს ეს ღირებულებები?

ნობუკო ინაბა შემდგომში გვთავაზობს რელიგიური მემკვიდრეობის ზრუნვის გაუმჯობესების მიზნით ყურადღება გავამახვილოთ უფრო მეტზე, ვიდრე მემკვიდრეობის საკუთრებების ტიპოლოგიური განსხვავებებია. ის ამტკიცებს, რომ ჩვენ გვევალება რელიგიურ საკუთრებებს საზოგადო წესით მოვეპყრათ, ვაღიაროთ რა ისინი ,,როგორც მათი მფლობელი კულტურის საერთო გამოხატვა, რომლებიც აერთიანებს მემკვიდრეობის, როგორც მატერიალურ (ორივე უძრავი და მოძრავი) და არამატერიალურ გამოხატულებებს ბუნებრივ/კულტურულ ლანდშაფტთან ერთად”. ის შენიშნავს, რომ ხშირ შემთხვევაში, წმინდა ტიპოლოგიური განსხვავებები არც შესაძლებელია და არც გამოსადეგარი, რადგან რელიგიური ძალები ემყარება რწმენის სისტემებს, რომლებიც ,,ჩვენი ცხოვრების არსს” შეადგენს და შენიშნავს, რომ ,,ცოცხალი მემკვიდრეობის ნებისმიერი ფორმა განუყოფელია თავისი საზოგადოების რელიგიური თუ რწმენის სისტემის სტრუქტურისაგან. “

სხვა ფაქტორებიც მნიშვნელოვანია მემკვიდრეობის შესაფერისი მზრუნველობის განსაზღვრისათვის. როგორც რამდენიმე ავტორი აღნიშნავს, რელიგიური მემკვიდრეობა შესაძლოა მემკვიდრეობის ერთადერთი უდიდესი კატეგორიაა მსოფლიოს უმეტეს ქვეყანაში. პარადოქსია, მაგრამ საკონსერვაციო სამყაროში, სადაც ქარტიები ჩვეულებრივი რამაა, ძნელია იპოვნო თანამედროვე წესები თუ დოგმატური ტექსტები, რომლებიც ასე ხშირად შემუშავებულია მემკვიდრეობის სხვა ასპექტებისათვის. სინამდვილეში, ზოგიერთ იურისდიქციებში რელიგიური საკუთრება საგანგებოდაა განთავისუფლებული მემკვიდრეობის შესახებ კანონმდებლობისაგან. კი მაგრამ რატომ გვაქვს შედარებით ნაკლები ქარტიები და სახელმძღვანელოები? ამის ბრალი შესაძლოა კონსერვაციის სამყაროს აღქმა იყოს და რომ პასუხისმგებლობა რელიგიური მემკვიდრეობისათვის რჩება მრევლთან ან, რომ რელიგიური კონტექსტი მეტისმეტად მგრძნობიარეა კონსერვაციის სპეციალისტებისათვის და მათ უჭირთ იყვნენ ობიექტურნი და თავაზიანნი; ან უბრალოდ არ არსებობს სისტემატური ყურადღება ამ ტიპის მემკვიდრეობისადმი. 

იქ, სადაც გაჩნდა წინადადება მომზადებულიყო დოგმატური ტექსტები, როგორც იანის ხაძიგოგასი (Janis Chitzigogas)  აღნიშნავს ათონის მთის მონასტრებთან დაკავშირებით, ძალისხმევა გახდა საჭირო იქაური ბერების წასახალისებლად თავად განეხილათ შესაძლო საკონსერვაციო ქარტია. მაშასადამე, აშკარაა კონსერვაციის სპეციალისტების ზოგადი წინდახედულობა და ძალისხმევა რათა ძირითადი წესები თუ ინსტრუქციები ისე განისაზღვროს, რომ შესაძლებელი გახდეს რწმენის მოთხოვნებისა და საკონსერვაციო მიზნების შეთანხმება.

განსხვავებული მიდგომა იქნა შემოთავაზებული ჟან-ლუი ლუქსენის მიერ უნიკალურსა და საყოველთაოს შორის დაძაბულობის განსამუხტად კონსერვაციის სპეციალისტების როლის განსასაზღვრად. ის შენიშნავს, რომ ზოგიერთ რელიგიურ საკუთრებას შესაძლოა ჰქონდეს უნივერსალური მოწოდება ან მიმზიდველობა და ზოგიერთს კონკრეტული. ის ეხებოდა ცალკეულ საზოგადოებებთან დაკავშირებულ ,,ობიექტებს” და იმათაც კი, სადაც სპეციფიკური აკრძალვები აფერხებენ არსებული ცოდნისა და გაგების გაზიარებას ამ რწმენის გარეთ მყოფთათვის. ლუქსენის ხედვით ეს დაძაბულობა ყველაზე უკეთ გამოხატულია UNESCO’ს შემდეგი მიზნის მეშვეობით, რომელიც კულტურებს შორის დიალოგის დაწყებას გულისხმობს ურთიერთპატივისცემისა და გაზიარებული ცოდნის სტიმულირებით, რაც ხელს შეუწყობს ადამიანებს შორის მშვიდობის დამყარებას.

თუ შევაჯამებთ ყოველივე ზემოთ თქმულს ცხადია, რომ დიალოგის წახალისება მათ შორის ვინც პროცესებშია ჩართული ინსტრუქციების მკაცრად მიდევნებაზე მეტად ეხმარება კონსერვაციის პეციალისტებს დადებითი როლი შეასრულონ ცოცხალ რელიგიურ მემკვიდრეობასთან მიმართებით. საკონსერვაციო სამყაროსა და რელიგიური ერთობის საჭიროების განსაზღვრით კონსერვაციის სპეციალისტებს შეუძლიათ დახმარების გაწევა, რათა მოხდეს პარამეტრების იდენტიფიცირება საჭიროებების შეთავსებისათვის, საუკეთესო პრაქტიკის განსაზღვრა, დაბოლოს, ყველა პარტნიორს შორის ნდობისა და რწმენის გაჩენა. ICCROM-ის ფორუმის მიზანი იყო თავი მოეყარა იმ შემთხვევებისათვის სადაც ეს მიღწეულ იქნა ან სადაც ამის პოტენციალი არსებობს.

რწმენისა და კონსერვაციის თავსებადობის პრობლემური საკითხები

რწმენისა და კონსერვაციის მოთხოვნების შეთავსება ფორუმის მთავარი გამოწვევა იყო. ფორუმის თემის წარდგენისას ავტორმა ამ ორს შორის ურთიერთკავშირის ექვსი განსხვავებული კონტექსტი გამოყო:

1. ლიტურგიული და ფუნქციონალური საჭიროებების ცვალებადობისათვის თავის გართმევა;

2. თანაარსებული რწმენების მეტოქეობის საჭიროებებისათვის თავის გართმევა;

3. რელიგიისადმი ინტერესის შემცირებისთვის თავის გართმევა;

4. რელიგიური ღირებულების მქონე ადგილებზე სამოქალაქო წნეხის ზრდისთვის თავის გართმევა;

5. რელიგიური ადგილებისა და/ან საგნების მუზეუმიფიკაციისათვის თავის გართმევა;

6. საკონსერვაციო ჩარევისათვის თავის გართმევა: რწმენის უწყვეტობა ,,მეცნიერული” კონსერვაციის წინააღმდეგ.

გადაწყვეტილებების მიღებისაკენ

აქ გამოქვეყნებული წერილები შუქს ჰფენს პრონციპებს, რომლებიც მნიშვნელოვანია რწმენისა და კონსერვაციის შეთავსებისთვის. წინა სექციაში  იდენტიფიცირებული კონტექსტების ნაწილმა სხვაზე მეტი ყურადღება მიიპყრო. მომდევნო სექციები მიზნად ისახვას წერილების შეჯერებას, ხაზს უსვამს ფორუმით გამოწვეულ მნიშვნელოვან შემთხვევებს და დისკუსიის საკითხებს.

რელიგიური ერთობის ღირებულებების შეთავსება კონსერვაციის ერთობის ღირებულებებთან

შესაძლოა ყველაზე მნიშვნელოვანი საკითხი, რომლებიც წერილებში წამოიჭრა, არის კონფლიქტი, რომელიც რელიგიური ერთობის ტრადიციულ ღირებულებებსა და თანამედროვე კონსერვაციის მიზნებს შორის იჩენს თავს. თანამედროვე კონსერვაცია მჭიდროდაა დაკავშირებული თანამედროვე სეკულარულ ღირებულებებთან. ამგვარად, ხშირ შემთხვევაში კონფლიქტები, რომელთაც ადგილი აქვთ ცოცხალი რელიგიური მემკვიდრეობის მოვლასა და მართვაში გამოხატავს დაძაბულობებს ტრადიციულ რელიგიურ ღირებულებებსა და თანამედროვე საზოგადოებების ღირებულებების არსს შორის. 

დინ ვაითინგი (Dean Whiting) ახალ ზელანდიაში კონსერვაციის თანამედროვე მიდგომების განვითარებას აღწერს. იქ კონსერვაციის სპეციალისტების მიერ აქცენტი ,,მატერიალური ინფორმაციის” დაცვაზე კეთდებოდა, რაც საწყის ეტაპზე არ შეესაბამებოდა მაორის სოციალური მოწყობისა და ერთობის ცხოვრების წესს. მაორის სამლოცველო, მისი დიზაინის, კონსტრუქციისა და დეკორის საშუალებით, წარმოგვიდგენს მაორის ხალხის ტომობრივ წარმომავლობას და დანახულია როგორც ცოცხალი ორგანიზმი. მაორის უხუცესები ვალდებულნი არიან დაიცვან და სიცოცხლე შეუნარჩუნონ სამლოცველოებში ჩადებულ კულტურულ და სულიერ ღირებულებებს, რომლებიც მათ იმ მიზნით გადმოეცათ, რომ ,,შეინახონ ადგილის სულიერი არსი და სტრუქტურა და შეინარჩუნონ მისი მანა (Mana) ანუ სიძლიერე და მთლიანობა და მისი ტუპა (Tupa), ანუ სიწმინდე.” ამის გაკეთება მოითხოვს განახლებისა და ადაპტაციის მიდგომას, რაც შესაძლოა საჭიროებდეს ზედაპირების და ფორმების განახლებას და გაწმენდას, რათა მათში მყოფი სულებისათვის სამლოცველოს სისუფთავე შენახულ იქნას. ეს ასევე ხელსაყრელია ტრადიციული ხელოვნებების და ცოდნის განახლებისათვის. 

მაორის ერთობამ და პროფესიონალმა კონსერვატორებმა ამ საკითხის გარშემო თანდათანობით შეიმუშავეს თანამშრომლობის დადებითი ფორმები. ერთი მექანიზმი აქცენტს აკეთებს იმ კონსერვატორების ,,კულტურულ უსაფრთხოებაზე”, რომლებიც კონსერვაციის ტექნიკურ პრობლემებზე სამუშაოდ არიან მოწვეულნი. ეს იმისთვისაა, რომ ჯერ ერთი, შემცირდეს კონესრვატორთა პიროვნულ საფრთხეში ჩაგდების რისკი, რაც შეიძლება შეუსაბამო ან სულიერად დამაზიანებელი კომპრომისებით იყოს გამოწვეული და მეორე, უზრუნველყოფილ იქნას შესაფერისი ,,მგრძნობელობა, როგორც ეტიკეტის წესებისა და ჩვეულებების ცოდნის მიმართ, ასევე არამატერიალური ღირებულებებისადმი”, რომლებიც გარს ერტყმის სამლოცველოს სტრუქტურასა და ადგილს.  კულტურული უსაფრთხოების უზრუნველყოფა მოითხოვს ,,გვარის უხუცესების მხარდაჭერას და საბოლოოდ მჟღავნდება ,,გვაროვნულ-სახასიათო საკონსერვაციო პრაქტიკებსა და დამხმარე სისტემებში”, რომლებიც ,,უზრუნველყოფს ადგილობრივ პრობლემათა გადაჭრის გზების თანხვედრას ადგილობრივ საჭიროებებთან.”

მსგავსი კონფლიქტი, კონსერვატორის დამოკიდებულებისა ნივთის მატერიალური კონსერვაციის მიმართ და ამ ნვითის თაყვანისმცემელთა ჯგუფს შორის, რომელიც წინა მაგალითისგან განსხვავებით გადაწყდა, ვალერი მაგარის მიერ მექსიკიდან იყო წარმოდგენილი. დამუშავება ყრმა იესოს მეთექვსმეტე საუკუნის პოლიქრომული ქანდაკებისა, რომელიც საუკუნეების განმავლობაში გადაღებვების შედეგად იყო დამახინჯებული, მორწმუნეთა დამოკიდებულების სრული გათვალისწინებით მოხდა, რაც საბოლოოდ მათი უშუალოდ კონსერვაციის პროცესში ჩართვამდე მივიდა. ქანდაკება ახლა წლიური სარესტავრაციო შემოწმების მიზნით ყოველწლიურად უბრუნდება კონსერვაციის ეროვნულ ლაბორატორიას; სამუშაო მაგიდა, სადაც კონსერვაცია მიმდინარეობს, ვირტუალურ საკურთხევლად არის გადაქცეული, ხოლო საზოგადოების წევრებსა და კონსერვატორთა ჯგუფს თავისი შესაწირი მოაქვთ, რაც რესტავრაციის პროცესის ნაწილია. კონსერვაციამ და რწმენამ აქ ურთიერთნდობის ატმოსფერო შექმნა, ჩაუყარა რა საფუძველი დიალოგს, რომელსაც თანაბარი წონა აქვს როგორც ხალხის რწმენებისა და მიზნებისათვის, ასევე საკოსერვაციო საჭიროებებისა და ინტერესებისათვის.

პატისა ნიათისა (Patisa Nyathi) და ჩიფ ბიდის (Chief  Bidi) მიერ წარმოდგენილი ზიმბაბვეს კონკრეტული მაგალითები ასევე სეკულარულ ღირებულებებს იწონებს, დაკავშირებულია ეკონომიკური განვითარების სურვილთან და, თანაბრად ნასაზრდოები კოლონიალური დროითა და პოსტ-კოლონიალური დამოუკიდებელობის პერიოდით, კონფლიქტშია რელიგიური ერთობის ტრადიციულ ღირებულებებთან, როგორც ეს მატოპოს ბორცვის მაგალითზე ვნახეთ. მათი ტრადიციულ რწმენათა სისტემა ისეთი მნიშვნელოვანი სიწმინდეების გადარჩენას უზრუნველყოფდა, როგორებიცაა ნჯელელე წვიმის მომყვანი საკურთხეველი და მეფე მზილიკაზის საფლავი და ითვალისწინებდა სიცოცხლიასუნარიან მენეჯმენტს იმ კულტურული ლანდშაფტისა, რომლის ნაწილსაც ეს სიწმინდეები შეადგენს.

მიუხედავად ამისა, მატოპოს ეროვნული პარკის ხელმძღვანელობის მიერ გაზიარებული გარემოს დაცვის თანამედროვე დასავლური მოდელი არ ცნობს ადგილობრივი ხალხის პოტენციურ შესაძლებლობას, ინტერესსა და შეხედულებებს პარკის მოვლის თაობაზე, რაც აშკარა იყო პარკის აღიარებამდე.

ამ მოდელმა არა მარტო ვერაფრით უზრუნველყო შესაბამისი კულტურული და ბუნებრივი სიმდიდრეების გადარჩენა, არამედ  მან ასევე შეასუსტა ადგილობრივი ცოდნის სისტემებისა და იდეოლოგიების ქმედითობა, რაც შესაძლოა რეგიონის მნიშვნელოვანი ღირებულებების გადარჩენის საუკეთესო გრძელვადიანი გარანტი ყოფილიყო. 

როგორც ეს ბოიტლერის წერილშია მოხსენებული, მსგავსი მდგომარეობა, თუმცა უკეთესი შედეგით, არის დანიაში, მორავიული საზოგადოების დაგეგმარებულ ქალაქ ქრისტიანსფელდში. მისი რელიგიური მემკვიდრეობა მორწმუნეთათვისაა (კონგრეგაცია) დაცული, მაგრამ იგივე მემკვიდრეობა, კონსერვაციის ეროვნული სისტემის ფარგლებში, კულტურულ მემკვიდრეობად აღიარებული, მთლიანად საზოგადოების სიამოვნებისთვისაა დაცული. გარდაუვლად, სეკულარული საზოგადოების და მორავიელ მორწმუნეთა მიზნები (და ღირებულებები) ერთმანეთს ბოლომდე არ ემთხვევა. თუ რელიგიურ მემკვიდრეობაზე პასუხისმგებლობა ქრისტიანფელდის ამშენებლებს და მომვლელებს დაეკისრებათ, მაშინ კონგრეგაციის ღირებულებები შენარჩუნდება და განვითარებისათვის კონსერვაციის უპირატესობების ინტეგრირება შესაძლებელი იქნება მის ფაგლებში, მაგრამ რიცხობრივად შემცირებულ კონგრეგაციას არ აქვს საკმარისი სახსრები ამ მემკვიდრეობის მოსავლელად. ამდენად, მათ სამოქალაქო ხელისუფლებასთან უწევთ თანამშრომლობა (ვისთვისაც რელიგიური შენობები, როგორც სამოქალაქო სიამაყეს აღძრავს, ასევე ეკონომიკური კეთილდღეობა მოაქვს). თანამშრომლობის ეს მოდელი ახლა ამერიკის, სამხრეთ ამერიკის, ნიდერლანდების, დიდი ბრიტანეთისა და გერმანიის სხვა მორავიულ ერთობებზეც ვრცელდება.

ადგილის კულტურული ღირებულებების კონსერვაციასა და რელიგიური ღირებულებების შენარჩუნებას შორის ურთიერთქმედება ასევე იქნა განხილული ჯამინი ვიჯესურიას მიერ შრი ლანკას ბუდისტური ძეგლების მაგალითზე. შრი ლანკაზე მიმდინარე დებატები  სტუპების თავდაპირველი ფორმით რესტავრაციას ამართლებს არა მარტო მათი ისტორიული მნიშვნელობიდან გამომდინარე, არამედ მათი რელიგიური ფუნქციის, როგორც მნიშვნელოვანი ბუდისტური რელიქვიების დაცვის უზრუნველსაყოფად.

,,დიალოგის” მნიშვნელობა ასევე გამოაშკარავდა კათოლიკური ეკლესიის მცდელობაში, რომელიც ეხება მორწმუნის ხედვის შეთავსებას მისსავე კულტურული მემკვიდრეობის როგორც ასეთის დაცვასთან. როგორც კრისტინა კარლო-სტელლა აღწერს, რომის კათოლიკურმა ეკლესიამ მისი მემკვიდრეობის განსაზღვრისა და ინვენტარიზაციისათვის გამოცდილი სისტემები განავითარა, ხოლო მის სამართავად პოლიტიკა შეიმუშავა. ყველაფერი ეს ეკლესიის საქმიანობას ასახვას, რაც პარალელს ავლებს ,,სახარების სწავლებებში დაცული ქრისტიანული რწმენის დოგმატური პრინციპების”  გლობალურად დაცვის ვალდებულებასთან და ამავდროულად ამტკიცებს, რომ ,,ადგილობრივი  საეკლესიო მრევლის მიერ ლოკალური გამოხატულებების საშუალებით მათი სწავლებისა და პრაქტიკაში გამოყენების გზები ასახავს ადგილობრივი ტერიტორიების კულტურულ და სოციალურ ტრადიციებს.”

კარლო-სტელლას მიერ აღწერილი კათედრალების სახელოსნოები რომის წმ. საყრდის მიერ დიალოგის ხელშეწყობას უზრუნველყოფს, რათა ,,ინტერ-კულტურული ერთობის ერთსულოვნება კულტურული მემკვიდრეობის სფეროში საერთაშორისო დონეზე” იქნას მიღწეული. მათ წარმოაჩინეს დღემდე შემორჩენილი მხატვრული ხელოსნები, რომელთაც ევროპის რელიგიური მემკვიდრეობის განვითარებაში განსაკუთრებული წვლილი შეიტანეს. ეკლესიის მიერ ნაკისრებ ვალდებულებას დიალოგისა და ხელოსნობის მხარდაჭერისა მივყავართ სპეციფიკური რელიგიური მემკვიდრეობის ტიპოლოგიის არჩევანისადმი, რომელიც მოიცავს ამ ორ კონცეფციას, როგორც მისი, სახელდობრ კათედრალის, განვითარების ფუნდამენტურ მახასიათებლებს.

თანამედროვეობასთან დაპირისპირება

საბერძნეთში მდებარე ათონის მთის ოცი მონასტრის შედარებითმა იზოლაციამ, რომლითაც ისინი ათას წელზე მეტი ხნის განმავლობაში ტკბებოდნენ, გამოიწვია გადარჩენა ტრადიციების, ტანისამოსის, ნაწერების, ხელოვნების ნიმუშების, საგნების და ნაგებობებისა, რომელთა ერთიანობაც ქმნის ბერძნული ორთოდოქსული ეკლესიის შუასაუკუნოვანი წარმომავლობის ისეთ ძლიერ მემკვიდრეობას, რომლის მსგავსის ნახვა მთელი საბერძნეთის მასშტაბით რთული იქნება. ეს საზოგადოება დღეს უპირისპირდება მძლავრ გარეგან ზეწოლას, რაც რელიგიური ცხოვრების საბერძნეთის ნახევარკუნძულის სეკულარულ ცხოვრებასთან ჰარმონიზაციას მოითხოვს (მაგალითად, ქალებთან მოპყრობის საკითხები). უფრო მეტიც, ევროკავშირში ძლიერი მოძრაობაა დაწყებული მონასტრების ,,მოდერნიზაციის” დასაფინანსებლად, რის გამოც ცხოვრების ეს უძველესი ტრადიციული გზა საფრთხის ქვეშ დგება. როგორც აქ დამოწმებულ სხვა მაგალითებშიც ჩანს, ათონის მთის მემკვიდრეობის გადარჩენა საჭიროებს ძალისხმევას, რომ მოხდეს ინტეგრირება სხვადასხა სამონასტრო ერთობების მისწრაფებებისა მემკვიდრეობის კონსერვატორების მიზნებთან. იანის ხაძიგოგასი ათონის მთის კონტექსტის გათვალისწინებით საკონსერვაციო პრინციპების ქარტიაში დაკანონებას გვთავაზობს.

მრავალი სახის რელიგიური ტრადიციის თანამედროვეობასთან შეჯახების მაგალითებია ნაჩვენები პაოლა სიმეონის მიერ წარმოდგენილ იტალიის ლაციოს რეგიონის ვალეპიეტრას კონკრეტულ შემთხვევაში. ვალეპიეტრას ყოვლადწმიდა სამების თაყვანისცემა ნეოლითის ხანის მღვიმეში სინკრეტული ,,სანტისიმას” დასაბუთებაა და თავად წარმოადგენს წინარომაული ხანის აგრარული კულტის გადმონაშთს, რომელიც აშკარად ,,მიწის როგირც დედის” თაყვანისცემას  ეფუძნება. ეს არის ცენტრი პოპულარული პროცესიებისა და რიტუალური წარმოდგენებისა, რომლებიც ყოველ ზაფხულს ტარდება. 

რომის კათოლიკური ეკლესიის გადმოსახედიდან სანტისიმას ღვთისმშობელთან გაიგივება თითქმის მკვრეხელობაა, ამგვარად ის ფესტივალს არაერთმნიშვნელოვნად განიხილავს. მაშინ როცა, ,,თანამედროვე” გავლენები ყოველთვის ახალ-ახალ ფორმას აძლევდნენ აქ მიმდინარე ღონისძიებებს, ცვლილებების მზარდ ტემპთან ერთად ფესტივალის მზარდ პოპულარობას აქვს ადგილი. გაუბედავი სურვილი, შერბილდეს ცვლილებების მიმართულება და ტემპი, მართვის ზომების მიღებას საჭიროებს, როგორც ადგილზე მიმდინარე ღონისძიებების დოკუმენტირებით, ასევე ცვლილებების გაძღოლით, ისე რომ შენარჩუნდეს კულტის მთავარი ღირებულებები. ნაკლებად ნათელია თუ რომელმა დაინტერესებულმა მხარემ უნდა განსაზღვროს ეს მთავარი ღირებულებები და შემდეგ დაიწყოს მართვის მსგავსი ღონისძიებების გატარება. 

ვალეპიეტრას შემთხვევა კონკრეტული კულტის და ადგილის მატერიალური და არამატერიალური ღირებულებების ურთიერთდამოკიდებულებას გვიჩვენებს. იაპონიაში ინტეგრირებული გზით მატერიალური და არამატერიალური მემკვიდრეობის განსაზღვრისა და მოვლის ორმოცდაათ წელზე მეტი ხნის გამოცდილება არსებობს. იმავდროულად, იაპონია გვიჩვენებს იმის მაგალითს, თუ როგორ შეიძლება  გაუგებრობაზე დამყარებულმა საპასუხო ქმედებებმა კონსერვაციის პარამეტრების რეპერტუარში შეაღწიოს. თავის წერილში ნობუკო ინაბა შეგვახსენებს, რომ ხშირად დამოწმებული ისეს წმინდა ადგილის ოცწლიანი ინტერვალის მქონე რეკონსტრუქციის რიტუალი თანამედროვე იაპონიის კონსერვაციის ფილოსოფიას არ ასახვს. ის მნიშვნელოვანი რიტუალური ჩვეულებაა, დღეს უკვე უნიკალური იაპონიის შინტოს რელიგიაში, დაკავშირებული ჭაობიანი ბრინჯის მოყვანის პრაქტიკის პრეისტორიული კულტურების ადრეულ რწმენებთან. ისეს წმინდა ადგილი ,,ეროვნულ საგანძურად” არ არის ნომინირებული და მისი მოვლა და რეკონსტრუქცია არ არის მართული ქვეყნის საკონსერვაციო კანონებითა და პრაქტიკით. მიუხედავა ამისა, იაპონიაში ოდესღაც ფართოდ გავცელებული შინტოს რელიგიის ჩვეულების, ადგილის და მასთან დაკავშირებული ტრადიციების გადარჩენის გზად დღეს მისი, როგორც ეროვნული მნიშვნელობის ,,არამატერიალურ მემკვიდრეობად” ცნობა მოიაზრება.

დასკვნის სახით

ფორუმზე წარმოდგენილ მასალათა სიუხვე და თემის სირთულე ნებისმიერ სინთეზსს პრობლემატურად წარმოგვიდგენს. მიუხედავად ამისა, ფორუმის დასკვნით სხდომაზე წარმართული დისკუსიის დროს ცოცხალი რელიგიური მემკვიდრეობის გაგებასთან დაკავშირებით დასკვნების მთელი რიგი იქნა შემოთავაზებული.

1. ცოცხალი რელიგიური მემკვიდრეობა განსაკუთრებული მნიშნელობის მქონეა. ის არსებით როლს ასრულებს მიწოდებაში, გამოხატვასა და განვითარებაში რწმენებისა, რომლებიც ადამიანის ცხოვრებას სულიერ იდენტობას, მნიშვნელოვნებას და მიზანს სძენს. 

2. ცოცხალი რელიგიური მემკვიდრეობის გაგება იმის გაცნობიერებას საჭიროებს, რომ მატერიალური რელიგიური საგნების, შენობებისა და ადგილების არამატერიალური მნიშვნელობა არსებითია მათი შინაარსისთვის. მატერიალურის და არამატერიალურის განცალკევება შეუძლებელია, რამდენადაც ყველა კულტურულ ქსოვილს აქვს არამატერიალური ღირებულება.

ბევრი მიმდინარე ინიციატივა არამატერიალური მემკვიდრეობის დაცვის გაძლიერებისკენ არის მიმართული. მნიშვნელოვანია, რომ ეს ინიციატივები, მაგალითად იუნესკოს ახალი საერთაშორისო კონვენცია არამატერიალური კულტურული მემკვიდრეობის დასაცავად, მატერიალურ და არამატერიალურ ფორმებს შორის ძლიერი ნასკვი შეკვრას ისახავს მიზნად.

3. ცოცხალი რელიგიური მემკვიდრეობა მრავალი რისკის ქვეშ დგას: თავად რწმენის მიმართ მერყევი დამოკიდებულება მსოფლიოს სხვადასხვა ნაწილებში, რელიგიური მემკვიდრეობის ბუნების ნაკლებად გათვალისწინება, იმ როლის ნაკლებად გაგება, რაც კონსერვაციას შეუძლია შასრულოს რწმენის სიმტკიცის გასაზრდელად და რელიგიური ერთობების მისწრაფებებისადმი პატივისცემის ნაკლებობა. საერთაშორისო საკონსერვაციო პოლიტიკის პრიორიტეტი უნდა იყოს ცოცხალი რელიგიური მემკვიდრეობის კონსერვაციის გაძლიერება და ამ ტენდენციების შესუსტების მცდელობა.

მემკვიდრეობის დაცვის ინსტიტუციური და სახელმწიფოებრივი სტრატეგიები უნდა აღიარებდნენ ცოცხალი რელიგიური მემკვიდრეობის განსაკუთრებულ ბუნებას და პრიორიტეტს უნდა ანიჭებდნენ მას. ისინი განვითარებულ უნდა იქნას რელიგიურ ერთობაში დიალოგის თანახმად მასა და სამოქალაქო ხელმძღვანელობებს შორის.

4. ამ მემკვიდრეობის დაცვა პირველადი მოვალეობაა იმ რელიგიური ერთობისა, რომლისთვისაც ეს მემკვიდრეობა ღირებულია, ადგილობრივ და/ან საყოველთაო დონეზე. ცოცხალი რელიგიური მემკვიდრეობის კონსერვაცია დაწყებულია რელიგიური ერთობის მიერ და განხორცილებულია კონსერვაციის სპეციალისტებთან თანამშრომლობით.

5. რელიგიური ჩვეულებების, რიტუალების ან დღესასწაულების ევოლუცია და თანამედროვე გარემოებებისადმი ადაპტაცია გაგებული უნდა იქნას, როგორც ცოცხალი რელიგიური მემკვიდრეობის უწყვეტობისათვის სახასიათო რამ და პატივივცემულ უნდა იქნას საოკნსერვაციო გადაწყვეტილებების მიღების პროცესში. სამოქალაქო ხელმძღვანელებს, რომლებიც მხოლოდ მემკვიდრეობის კონსერვაციაზე არიან პასუხისმგებელნი, შეუძლიათ დააწესონ შეზღუდვები ცვლილებების ხარისხზე, რომლებიც ცოცხალი რელიგიური მემკვიდრეობის შემთხვევაში შეწყნარებული იქნება.

6. რელიგიური ღირებულებების პატივისცემა მულტიკულტურულობის კონტექსტში (ან კონკრეტული მიმდინარეობისა ერთ რელიგიაში) არსებითია მშვიდობის და ტოლერანტული საზოგადოების დასახმარებლად და საუკეთესოდ არის ხელშეწყობილი საკონსერვაციო საკითხებზე გამართულ რწმენათაშორისი დიალოგების გაძლიერების საშუალებით.