კრებული: შემოქმედებითობა და ზრუნვა.

ინგლიშ ჰერითიჯი (English Heritage)

თარგმანი: ნათია ნაცვლიშვილი,  თამარ ხოსროშვილი

რედაქტორი: დიმიტრი თუმანიშვილი          

გიორგი ჩუბინაშვილის სახელობის ხელოვნების ისტორიის და ძეგლთა დაცვის კვლევის ეროვნული ცენტრი

ფოტოები იხილეთ პრეზენტაციაში: ”შემოქმედებითობა და ზრუნვა” 

შესავალი

 კათედრალები პირველ ყოვლისა ქრისტიანული თაყვანისცემის ადგილებია, რომელნიც ქრისტიანული მისიისა და ლიტურგიისთვის აიგო, თუმცა მათ სხვა როლიც აქვთ. ისინი პილიგრიმობის, ტურისტების მიზიდვის ადგილები, კულტურის ცენტრებია - ფოკუსირებულნი უდიდეს ნაციონალურ ან სამოქალაქო დღესასწაულებზე.

საჭიროა ამ დიდებულმა ეკლესიებმა სხვადასხვა თანამედროვე, მაგალითად საკანონმდებლო მოთხოვნებს უპასუხონ. როგორც საზოგადოებრივი ნაგებობები, კათედრალებიც უნდა მოერგონ კონკრეტულ სტანდარტებს და მიმსვლელთ თანამედროვეობის შესაბამისი პირობები შესთავაზონ.

ამის განოხრციელება ადვილი არაა.

წინამდებარე კრებული აღგვიწერს ზოგიერთი კათედრალის ბოლოდროინდელ ინიციატივებს. შემოქმედებითობის და ზრუნვის ბალანსის დაცვა დიდ ძალისხმევას მოითხოვს, მაგრამ შედეგი ამად ნამდვილად ღირს.

არქიეპისკოპისი კენტერბერისა და არქიეპისკოპოსი ვესტმისტერისა.

წარსადგენი გზავნილი

ამ პუბლიკაციიის დაგეგმვის  უმთავრესი მიზანი იყო ჩვენება იმისა, რომ ზოგიერთი ევროპის, მეტიც მსოფლიოს უდიდესი ნაგებობანი შეიძლება გაუჯობესდეს იმ საუკთესოს რესურსებით, რისი შემოთავაზებაც 21-ე საუკუნეს შეუძლია. აქ მკითხველებს საკუთარი თვალით შეუძლიათ ნახონ რომ რომაული და ანგლიკანური ეკლესიის მეურვენი ერთნაირად, არა მხოლოდ წარსულის ბრწყინვალების მცვლენი არიან, არამედ მათ ასევე შეუძლიათ და მზად არიან ხელი შეუწყონ მომავალი დიდების შობასაც. მაგალითად რომაულ-კათოლიკურმა კათედრალმა ლიდსში ტრანსფორმირება არა მხოლოდ ბიუჯეტის ზომის წყალობით განიცადა, არამედ მისი ეპისკოპოსების, მღვდლებისა და არქიტექტორების გემოვნებითა და ხედვით.

ჩვენი მიზანია ამ კრებულით, წავახალისოთ კათედრალის მესვურნი, რათა თავიანთი ნაგებობების მომავლისთვის იფიქრონ თამამ გადაწყვეტილებებზე. ზოგიერთ შემთხვევაში შესაძლოა მხოლოდ მცირედი დამატებები იყოს საჭირო ზოგჯერ უფრო მასშტაბური. ერთადერთი რაც CFCE – ს და სხვა ადგილობრივსა თუ სეკლესიო კომისიებს ესაჭიროება მღვდლებისა და კაპიტულისგან ისაა, რომ თავიანთი გეგმები იმის მიხედვით კი არ ცვალონ, რასაც თვლიან რომ გავამართლებთ, არამედ გულწრფელად გვითხრან რისი გაკეთება სურთ.

CFCE  Cathedrals Fabric Comission for Englend  კათედრალების კომისია

 ინგლისის კათედრალებში გასაოცარი რაოდენობის მნიშვნელოვანი პროექტებია დამუშავების პროცესში. სწორედ ამ დიდმა მასშტაბებმა გვიბიძგა ამ კრებულის გამოცემის საჭიროებისაკენ. მადლობას ვუხდით ინგლისის კათედრალების კომისიას (CFCE  Cathedrals Fabric Comission for Englend  რომაულ-კათოლიკური ეკლესიის მემკვიდრეობის კომიტეტს ( Patrimony Committee of the Roman Catholic Church) და ყველა ჩვენს პარტნიორ ორგანიზაციას, აგრეთვე მრავალ კათედრალს და პრაქტიკოს არქიტექტორს, რომელთაც კვლევის პერიოდში თავიანთი დრო დაგვითმეს. ვიმედოვნებთ კრებული გამოადგება ამ ორგანიზაციებს, ასევე კათედრალების პროექტებში ჩართულ ყველა წევრს დაწყებული კაპიტულის წევრებიდან არქიტექტორებით დამთავრებული, გრანტის გამცემ ორგანოებსა თუ ადგილობრივ ავტორიტეტებს, რომელნიც შესაძლოა შემდგომში ჩაერთონ ასეთი პროექტებში.

ჩვენი მიზანი იყო შეგვერჩია განსაკუთრებულად შთამბეჭდავი გადაწყვეტილებები იმ რთული საკითხებისა, რომელიც 21 საუკუნეში კათედრალების წინაშე არსებობს. ეს ადვილი არ იყო. უმეტესობა რაც კი ვნახეთ მაღალი ხარისხის იყო. შეგნებულად ავირიდეთ თავი ,,მოწონებული პროექტების” სრული სიის შექმნას. არც ძალზე მცირე ზომის ინფორმაციის მოწოდება იქნებოდა სწორი. ამიტომ შევარჩიეთ განსხვავებული ნამუშევრები, - კაპიტალური მშენებლობის მაგალითებიც გვაქვს და შედარებით მარტივიც. ასევე ვეცადეთ ნიმუშები განსხვავებული ყოფილიყო, მაგ., ახალი და ძველი, ანგლიკანური და კათოლიკური, დიდი და პატარა კათედრალები.

გარდა ამისა, პროექტების განხილვისას ნაჩვენებია ის პრინციპები, რამაც გახადა ისინი წარმატებულნი. ვიმედოვნებთ მკითხველის ის სასწავლადაც გამოადგება და შთამაგონებლადაც.  მართალია ასეთი მნიშვნელოვან ნაგებობებზე ცვლილების შეტანა არ არის მარტივი, მაგრამ რეალურად შესაძლებელია.

ბარონესა ენდრიუსი, ”ინგლიშ ჰერითიჯ”-ის თავმჯდომარე.

***

კულტურლი მემკვიდრეობის დაცვის სფეროში ჩართული სპეციალისტები დიდი ხანია აღარ უარყოფენ, რომ ისტორიული გარემო და მათში ჩართული ცალკეული ძეგლები ახალი გამოწვევებისა და პრობლემების წინაშე დგას. საკულტო ნაგებობები, რომელბიც მთელი მსოფლიოს მასშტაბით კულტურული მემკვიდრეობის უდიდეს ნაწილს წარმოადგენს, დღეს მხოლოდ თაყვანისცემის ადგილი როდია, ისინი ყოვედლღიურად ტურისტთა დიდ ნაკადებსაც უნდა გაუმკლავდნენ და მათი საჭიროებანიც უნდა დააკმყოფილონ. ”ინგლიშ ჰერითიჯ”-ის მიერ განხორცილებული პროექტები, რომელთა წარმატებულ მაგალითებად ჩაითვალა ცალკეულ შემთხვევაში საკამათოც კია, ამას კიდევ ერთხელ ადასტურებს. ბევრი კათედრალი იძულებული გახდა ოცდამეერთე საუკუნის სხვადასხვა მოთხოვნილებებისათვის ეპასუხა. პროექტების უმეტესობა 2006-2009 წლებში განხორციელდა.

ერთ-ერთი მთავარი პრობლემა, რომელიც დღეს ინგლისის კათედრალებში დგას შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირებისათვის თაყვანისცემის ადგილებამდე მისვლის უზრუნველყოფაა. დისკრიმინაციის 1995 წლის აქტი და პასტორთა სურვილი მიიღონ ყველა მსურველი ისტორიულ ადგილებში გარკვეულწილად გამოწვევაა. მისასვლელით უზრუნველყოფის მიღწევა ძველ შენობებში სირთულეებთან არის დაკავშირებული. განსაკუთრებით პრობლემური იყო ეს საკითხი მაგ. წმ. ოლბანის (St. Alban) კათედრალში, რომლის მთავარ ღირსშესანიშნაობას წმინდანის მეთოთხმეთე საუკუნის შთასასვენებელი წარმოადგენს. შთასასვენებლამდე მისვლა მხოლოდ სამმარშიანი კიბის ავლით იყო შესაძლებელი. ის 1992 წელს დიდი სიფრთხილით აღადგინეს, რის შემდეგაც მან მნახველთა ტალღა მოიზიდა. მათი დიდი ნაწილი როგორც სულიერი, ისე ფიზიკური განკურნების საძიებლად მოდიოდა. კათედრალის მესვეურთ სურთ ეს ფენომენი წაახალისონ. შედეგად, ლიტურგიულმა მსახურებებმა საგრძნობლად იმატა. მნახველთა რაოდენობა კულმინაციას აღწევს წმ. ოლბანის მოლოცვის დღეს, რომელიც ეპარქიის მასშტაბით ყოველწლიურად იმართება. პროექტის ფარგლებში დამონტაჟდა სავარძლების ასაწევი ლიფტი, კიბეს აქეთ-იქიდან გაუკეთეს დაბალი, ფრთების მსგავსი კედლები, რომლებიც შირმის ფუნქციას ასრულებს, რათა  დამალოს შემდგომი საფეხურები, როგორც სიარულის შემძლე შეზღუდული შესაძლებლობის პირებისათვის, ისე სავარძლით მოსარგებლეთათვის. სავარძლის პლატფორმის სიღრმე მხოლოდ 20 სანტიმეტრია, რათა არ დააზიანოს საკმაოდ ახლოს არსებული არქეოლოგიურ ფენა. მშენებლობის დაწყებას წინ ურსწრებდა არქეოლოგიურ გათხრები, რომელსაც  კათედრალის არქეოლოგი აწარმოებდა. ლიფტის უხმაურო ძრავა ქვის საფეხურების ქვეშ მოთავსდა. მისი შემდგომი მოვლისათვის ერთ-ერთი ქვა თავისუფლად იხსნება. კათედრალში გაკეთებულ ახალ კონსტრუქციებს არ აქვს პირდაპირი კონტაქტი კაპელის საყრდენ ძველ კედლებთან. შედეგად, შეიქმნა მოდელი ამ ეკლესიის სხვადასხვა ნაწილებში შემდგომი ინსტალაციებისთვის.

მეორე კათედრალი, სადაც ცვლილებებისათვის სტიმულს კვლავ შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე ადამიანები წარმოადგენდნენ, ლონდონის წმ. პავლეს კათედრალია (St. Paul). პროექტის ყველაზე მიმზიდველი შედეგი ახალი საჯარო ღია სივრცეა. 2008 წლამდე თვლიანი სავარძლით მოსარგებლებს წმ. პავლეს კათედრალში შესასვლელად სამხრეთ ნავსა და სამხრეთ ტრანსეპტს შორის მდებარე კუთხის არამიმზიდველ კართან უნდა მოეცადათ, ხოლო ბევრი თანამედროვე სავარძლისათვის ლიფტი მეტისმეტად პატარა იყო და ექსპლუატაციის ვადაც გასდიოდა. ბუნებრივია, კარის გამოცვლა მასთან მისასვლელი გზის ცვლილებასაც გულისხმობდა. მთავარი კითხვა, რომელიც კათედრალის მესვეურებს ჰქონდათ ცვლილებების მასშტაბს და ფორმას ეხებოდა. მათ ასევე დიდი ხანია ჰქონდათ სურვილი რაიმე ფორმით ეჩვენებინათ, რომ სერ კრისტოფერ ვრენის მიერ 1669 წელს დაპროექტებულ ეკლესიას წინ უსწრებდა წმ. პავლეს ძველი კათედრალი, რომელიც შუა საუკუნეების ქრისტიანული სამყაროს ერთ-ერთ უდიდეს შენობას წარმოადგენდა. სწორედ ძველი კათედრალის რაღაც ფორმით წარმოჩენის იდეა მოიწონა ლონდონის ქალაქის კორპორაციამ (City Corporation of London) და 3.8 მილიონიანი პროექტი დააფინანსა. სანამ შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირთა მისასვლელი წარმატებით სრულდებოდა, 2008 წელს ეკლესიის თვალწარმტაცი სამხრეთი ეზო გაიხსნა. ამ ეზოს ქვეშ მდებარეობდა ძველი შენობის საძირკველი. წარმოსაჩენად წმ. პავლეს ძველი კათედრალის კაპიტულის შენობისა და კლუატრის გეგმა შეირჩა. კლუატრი ახლა მცირე ზომის საჯარო სკვერია. კაპიტულის შენობის დიდი რვაკუთხედი მისივე ქვაფენილით მოინიშნა. ამ უკანასკნელის არქიტექტურულ პროფილებს საერთო დიზაინში დახვეწილი და დელიკატური მრუდხაზოვანება შეაქვს. რვაკუთხედისა და კლუატრის კიდეს შორის, ძველი კლუატრის ადგილას კვლავ ბალახით დაფარული მინდორი მოეწყო. მის სიახლოვეს წმ. პავლეს ძველი კათედრალის გეგმაა ნაჩვენები, რომლის კავშირი ამჟამინდელ შენობასთან აშკარაა. ერთ მხარეს დახვეწილი ნიშანთა დაფა სივრცეს განმარტავს, ხოლო დაბალი პანდუსი საშუალებას აძლევს ეტლით მოსარგებლეებს კარამდე მივიდნენ. ქვის სამუშაოები პერბეკის (Purbek) მარმარილოთი გაკეთდა. ეს ინგლისის ყველაზე ცნობილი შუა საუკუნეების ხელობის მიმდევართა მთავარი ახალი ნამუშევარია. მართლაც, დანგრეული კაპიტულის შენობის მნიშვნელოვან ნაწილში ეს მასალა იყო გამოყენებული. გაპრიალების შემდეგ ქვა მუქი, პრიალა და მაღალი ხარისხისაა და შუა საუკუნეების შენობებს ბრწყინვალების ეფექტს სძენს. დღეს ის მშვიდად განისვენებს შესვენებაზე გამოსულ მოქალაქეთა ფეხქვეშ, როგორც სახელოვანი წარსულის მუდმივი მოგონება.

კანონმდებლობამ ბავშვთა დაცვის შესახებ და შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა დისკრიმინაციის აქტმა გაზარდა ცვლილებების აუცილებლობა უელსშიც. კიდევ ერთი უმთავრესი მიზეზი იყო ის რომ დღეში დაახლოებით ხუთი ღონისძიება იმართება უელსში, თითოეულს თავისი მოთხოვნა აქვს, თითოეული განსხვავებულ პუბლიკისთვისაა განკუთვნილი. არადა, კათედრალში არც უსაფრთხო პირობები იყო სკოლის ჯგუფების ვიზიტებისთვის, არც შესასვლელები არსებობდა შეზღუდული შესაძლებლობის პირთათვის, პრობლემა იყო საზოგადოებრივი ტუალეტებიც. კათედრალის მაღაზია და რესტორანი ერთ ნაბიჯზე იყო შუასაუკუნეების კლუატრიდან. ცუდ მდგომარეობაში იყო მგალობეთა სკოლაც. გოგონათა გუნდი რეპეტიციას გადიოდა კაპიტულის შესაკრებელის მიწისქვეშა ოთახში, რომელიც მეორე მხრივ საწყობად ქცეულიყო; ორივე სქესის მგალობელნი აქ იმოსებოდნენ;

გარკვეული დრო დასჭირდა სწორი გადაწყვეტილების  მიღებას. პირველი პროექტი მრავალი კონსულტანტის მიერ უარყოფილ იქნა. ძალზე დიდი ძალისხმევა გახდა საჭირო მოლაპარაკებების დროს კათედრალის მეურვეებთან, პროექტის კონსულტანტებს, ინგლიშ ჰერიტიჯს და ინგლისის კათედრალების კომისიას (Cathedrals Fabric Commission) შორის, რომ მისულიყვნენ სავარაუდო პასუხამდე – შექმნილიყო ისეთი არქიტექტურული გადაწყვეტა, რომელიც დააბალანსებდა ნაგებობის ექსტარაორდინალურ მნიშვნელოვნებას თანამედროვე მომხმარებლის საჭიროებებთან და რომელიც შეძლებდა ნებართვის და დაფინანსების მოპოვებას.

უმნიშვნელოვანესი იყო მთელი კომპლექსის და ისტორიის დეტალური ცოდნა.  მაგლითად კათედრალის არქეოლოგმა ვარვიკ როდველმა, ამოქოლილი კარებების მთელ სერიაზე მიუთითა. თითოეულში იყო აღდგენის პოტენციალი. ეს ღიობები შესაძლებლობას ქმნიდა კავშირი დამყარებულიყო  კომპლექსის სხვადასხვა ნაწილებს შორის, რაც ისტორიულიულად არსებულ, თავდაპირველ ფუნქციასაც დაუბრუნებდა თითოეულ ნაწილს. ამ თემის ირგვლივ გამართულმა დისკუსიებმა ნელ-ნელა ყველაფერი კალაპოტში ჩააყენა.

უპირველესად ყურადღება კათედრალის სამხრეთ-აღმოსავლეთ მხარეს მოფარგლულ არეზე გამახვილდა, სადაც საუკუნეების მანძილზე ქვისმთლელთა ეზო მდებარეობდა. შუასაუკუნეების ამოქოლილი ღიობის აღდგენით შესაძლებლი გახდა მისი კვლავ აღმოსავლეთ კლუატრთან და მისი საშულებით მთელს ნაგებობასთან დაკავშირება. ამრიგად ნაგებობათა ორი ჯგუფი შეიქმნა: ერთი - სადგომი საქმეთა მწარმოებლების დეპარტამენტისთვის, მეორე – რომელშიც შედიოდა ასე საჭირო საზოგადოებრივი ტუალეტები, საგანმანათლებლო სივრცე  და გალობის სკოლა. ბოლო ორს, რომელნიც უსაფრთხოდაა განცალკევებული პუბლიკისგან განსაკუთრებით წარმატებული ინტერიერი აქვთ.

ამ ნაგებობების აშენებამ შესაძლებელი გახადა გაწმენდა და დაკონსერვება იმ სივრცეებისა, რომელნიც მანამდე გალობის სკოლის მიერ გამოიყენებოდა: ერთი რიგი კლუატრისა და კაპიტულის შესაკრებლის მიწისქვეშა ოთახისა. მასში მოხვედრა მხოლოდ საკლესიო სამოსლის საცავის გავლით იყო შესაძლებელი, რომელიც ახლაც გამოყენებაში იყო. პრობლემა ისევ და ისევ ამოქოლილი კარით გადაიჭრა, რომელიც დაბალ გათობობის მოწყობილობისთვის განკუთვნილ ოთახში გადიოდა, რომელიც კაპიტულის შესაკრებელსა და ეკლესიას შორის იდგა. გაიცა მისი დანგრევის ნებართვა.

ასევე გაიცა ნებართვა გაკეთებულიყო ღიობი საკურთხევლის ჩრდილოეთ ნავში კაპიტულის შესაკრებელის მიწისქვეშა ოთაში შესასვლელად. აქედან პირველი განსაკუთრებულად მგრძნობიარე საკითხი იყო, მაგრამ მის გარეშე მთელი პროექტის განხორციელება შეუძლებელი იქნებოდა. სარგებელი კი უეჭველია. ამ ადგილზე ხალხისთვის მიწისქვეშა ოთახამდე მისვლის უზრნველსაყოფად კორიდორი გაკეთდა. ახლა, ეს ლამაზი, ოქტაგონალური, თაღოვანი ნაგებობა კათედრალის ერთ-ერთ ეფექტურ ინტერპრეტირებულ არედ წარმოგვიდგება.

კიდევ ერთი, ყველაზე ღირშესანიშნავი ნაწილი პროექტისა ახალი კლუატრია.  კლუატრის ჩრდილოეთი გზიდან მოშორებით, ზუსტად მეცამეტე საუკუნის დასავლეთ ფასადის გასწვრივ, კედლის მიღმა არსებული არე, მრავალი ვიზიტორის მიერ გადაიკვეთებოდა რათა ქალაქიდან ნაგებობაში მოხვედრილიყვნენ. მის შემადგენლობაში შედიოდა დანგრეული შუა საუკუნეების მგალობელთა გუნდის საცხოვრისი შემდგომში მეორღანეების სახლი, და მერი მიჩელის ბაღი 1984-დან. აქ იდგა ალბათ ერთი-ერთი ყველაზე გამორჩეული ამოქოლილი კარიბჭე, პილიგრიმების პირტიკი. ეს იყო შუასაუკუნეებში მთავარი შესასვლელი შენობაში.

როდესაც ეკლესიასა და კლუატრს შორის ზღუდეს ღიობი გაუკეთდა ის ახლიდან ტრიუმფალურად გაიხსნა. ადგილი მერი მიჩელის ბაღის გარშემო, გამოყენებულ იქნა როგორც ბაზა ამბიციური ახალი შენობისთვის, პატარა კლოუტრისთვის ვიზიტორთა შესასვლელად. აქ განლაგებულია მისაღები/შეხვედრის ადგილი, კათედრალის გაფართოებული მაღაზია და რესტორანი. მთელს გაყოლებაზე დომინანტურ ტონს ჩამუქებული ფოლადი და მუხის მორები ქმნის. ყველაფერი ბეტონისაა, რათა დაიცვას მიწისქვეშ არსებული ნარჩენები ანგლო-საქსონური კათედრალისა, რომელიც ერთ მეტრზე იმყოფება მიწის ქვემოთ. ახალი კლუატრი უძღვება ვისზიტორებს დასავლეთი შუასაკუუნეების კლუატრისკენ, საიდანაც ისინი უკვე კათედრალის ინტერიერში შედიან, ზუსტად ისევე როგორც მათი წინაპრები მიდიოდნენ.

ილიც, მისი შთამბეჭდავი ოქტოგონით, ძალზე პოპულარული ტურისტებისთვის და თავშეყრისა და სხვა ღონისძიებების ჩასატარებლად ოცდამეერთე საუკუნის მოთხოვნებისთვის ცუდად იყო აღჭურვილი. ჯერ კიდევ 2006 წელს ნაგებობას საზოგადოებრივი ტუალეტი არ ჰქონდა. ეს სერიოზულ დისკომფორტს უქმნიდა მომსვლელთ.

ინგლისში ერთ ყველაზე თვალწარმტაც მეოთოთხმეტე საუკუნის ნაგებობის ღვთისმშობლის კაპელაში მოხვედრა მიმსვლელს მხოლოდ ერთი, უსახური ჩრდილოეთი ტრანსეპტის კორიდორიდან შეეძლო. მრავალი მომსვლელი საერთოდაც არ შედიოდა იქ. პროცესიებს უწევდათ შემოვლითი, მოუხერხებელი გზით მისვლა. წინათ, ღვთისმშობლის კაპელაში კორიდორის მეშვეობით ხვდებოდნენ, რომელიც კაპელას საკურთხევლის ჩრდილოეთი ნავთან აკავშირებდა. მართალია ეს კორიდორი დიდი ხნის წინ განადგურდა და საფლავებით დაიფარა, მაგრამ მისი ადგილმდებარეობა მონიშნული იყო მორთული კარიბჭით, რომელიც საკურთხევლის ჩრდილოეთ ნავში იდგა.

კათედრალის არქეოლოგის ფილიბ დიქსონის მიერ ჩატარებული გათხრების შედეგად აღმოჩნდა საპროცესიო გზა. საბედნიეროდ აღარ გახდა საჭირო ახლის გამოგონება. შეიქმნა კირქვით ნაგები და მუხის მორებით გადახურული შუშაბანდიანი მარტივი ფორმის დერეფანი. ეს საპროცესიო გზა რეფორმაციის შემდგომ კათედრალზე პირველი სტრუქტურული დამატებაა. დიდწილად მისი იერი კათედრალის ძველი კლუატრის მიხედვით შეიქმნა, მაგრამ თანამედროვე ინტერპრეტაციით. საფლავები, რომლებიც ამოღებულ იქნა მშენებლობის დროს, ახლიდან დაუბრუნეს მიწას და იატაკზე მემორიალური დაფები გაკეთეს. ახალი გასასვლელის უკან საპირფარეშოებია ჩადგმული, ასევე სამზარეულო/დასასვენებელი კათედრალში მომუშავეთათვის.

შემდგომი საკითხი, რომელსაც ინგლისის კათედრალებში დიდი ყურადღება ექცევა ძველი ხელობების შენარჩუნება/აღდგენაა. თანამედროვე სარესტავრაციო სამუშაოებს მცოდნე და გაწაფული ხელოსნები ესაჭიროება, ამისთვის კი ცოდნის კერების შექმნა და სპეციალობების პოპულარიზაციაა აუცილებელი. მსგავსი პრობლების გადაჭრას ემსახურებოდა იორკ მინსტერის ბედერნის კაპელის პროექტი (York Minster, Bedern Glazier’s Studio). ეს სამლოცველო ესთეტიკური მიმზიდველობით არ გამოირჩევა. პროექტის ღირებულება ალბათ არ აღემატება საშუალო სახლის გაფართოების ხარჯებს, თუმცა ის საშუალებას გვაძლევს მივუახლოვდეთ ხელობის ძვირფას და მომაჯადოვებელ უნარებს და ხელახალი სული ჩავბეროთ მინსტერის თითქმის მივიწყებულ ტერიტორიას. კაპელა მეთოთხმეტე საუკუნის ნაგებობაა. ოდესღაც ის მინსტერის ვიკარის გუნდის ღვთისმსახურების ადგილი იყო. მომდევნო საუკუნეებში მისი ისტორია გასახარი ნამდვილად არ ყოფილა: 1960-იან წლებში ის დანგრევის პირას იყო და ბეტონის სახურავი და საყრდენი სვეტები შეიძინა. ბოლო დრომდე იქ მინსტერის ხელოსანთა ქვის საწყობი მდებარეობდა.

2006 წელს მინსტერის დიდი აღმოსავლეთ სარკმლის კონსერვაციის მოლოდინში იორკის მინის ოსტატთა შუამავალმა კომპანიამ მოიგო მემკვიდრეობის ლატარიის ფონდის შეთავაზება, რაც სხვა რაღაცეებთან ერთად, საშუალებას მისცემდა ოსტატებს შეექმნათ თავისუფალი სივრცე, სადაც საზოგადოების წევრებს საშუალება ექნებოდათ თვალი ედევნებინათ ფერადი მინის კონსერვაციის პროცესისათვის. ამან ბედერნის კაპელას ახალი სიცოცხლე შთაბერა. შემხვედრი დაფინანსება წამოვიდა მინსტერის უნივერსიტეტის დეკანისა და სტუდენტური საძმოს ფილიალისგან.

2009 წელს გახსნილი შენობა წყალგაუმტარი და თანამედროვე მოწყობილობებით აღჭურვილია. გაკეთდა დაკიდული ჭერი და ახალი იატაკი. ადგილობრივი საგამოფენო კომპანიის EPS-ის დახმარებით პერსონალს ტურისტული ჯგუფებისაგან მინისა და ალუმინის თხელი ეკრანი აშორებს. შიდა კამერები საზოგადოების წევრებს საშუალებას აძლევს ახლოდან დააკვირდნენ მუშაობის პროცესს. ყველა ეს ჩარევა შექცევადია, მათ სიცოცხლე და მნიშვნელოვნება დაუბრუნეს ქალქის ცენტრის მივიწყებულ კუთხეს და დამაინტრიგებელ და ძველ შენობას. მათ ასევე შექმნეს სასიამოვნო და მიმზიდველი სამუშაო სივრცე და მიმდებარე დასათვალიერებელი ტერიტორია.

ქვის მთლეთა ოსტატობის შენარჩუნებას ემსახურება ლინკოლნის კათედრალში განხორციელებული პროექტი. კათედრალები მთელ რიგ ტრადიციულ ხელოსნობაზეა დამოკიდებული და ძირითად როლს ასრულებენ ამ ოსტატობების ცოცხლად შენარჩუნებაში. მათთვის ძალიან მნიშვნელოვანია ქვისმთლელთა სახელოსნოების შენარჩუნება. ოსტატები იყენებენ მეთოდებს, რომლებიც დიდად არ შეცვლილა შუა საუკუნეების შემდეგ, ფაქიზი ნაკვეთი სამუშაო შესრულებულია ქვის სათლელი მანქანის გამოყენების გარეშე. კათედრალების მხრიდან დახმარების გარეშე დაიკარგება მაღალი ტექნიკური დონის ხელობანი და მათ შორის ბევრი ისტორიული შენობაც.

რვა კათედრალია ჩართული ქვისმთლელთა სახელოსნოების შენარჩუნებაში. მხოლოდ ლინკოლნის კათედრალი რვა ხელოსანსა და შეგირდს ასაქმებს. ეს სამუშაო დიდ გარჯას ითხოვს და გულისხმობს ოთხწლიან საწვრთნელ პერიოდს, ვიდრე ვინმეს ნებას დართავენ დამოუკიდებლად გამოკვეთოს პროფილი, მაგრამ უფრო შემოქმედებითი ჩარევებიც ხშირად საჭიროა, განსაკუთრებით მაშინ, როცა გრიფონები და სხვა გროტესკული ქანდაკებები ძალიანაა კოროზირებული.

ქანდაკებების ჩანაცვლების საქმე ფაქიზ ბალანსს საჭიროებს. ერთი მხრივ, მეტისმეტად ისტორიული მიდგომის შედეგად შესაძლოა ძველისგან ძნელად გასარჩევი ახალი ძეგლი მივიღოთ. მეორე მხრივ, მეტისმეტად თანამედროვე ნაკეთობა შეუსაბამოა კათედრალისთვის. ლინკოლნში პოლიტიკა ხელს უწყობს შენარჩუნებულ იქნას დიზაინი, რომელიც არქიტეტურის პერიოდს ასახავს, შთაგონებას ქრისტიანული სიმბოლიკიდან იღებს და ამავდროულად თანამედროვეცაა. ასეთ დეტალებს მნახველები ყველაზე მეტად მიიჩნევენ მიმზიდველად. ლინკოლნში ანგელოზთა საკურთხეველში გამოსახული ლინკოლნური ჭინკების (Imp),  მეცამეტე საუკუნისათვის დამახასიათებელი ქანდაკებების პოპულარობა მრავლისმეტყველია. კათედრალის მაღაზიაში ყოველწლიურად ასობით ჭინკის სუვენირი იყიდება. დღეს ჭინკას ოცდამეერთე საუკუნის დრაკონის სახით კონკურენტი გამოუჩნდა. ის მაიკლ ტაკერის, ლინკოლნის ქვისმთლელთა სახელოსნოს წარმომადგენლის, ნაკეთობათა სერიიდანაა. მან სამხრეთ-აღმოსავლეთ ტრანსეპტის გარე კედელზე ქანდაკებების გამოქარული ნარჩენები ჩაანაცვლა. ტაკერმა დრაკონის მონახაზი წინა ქანდაკებიდან აიღო. მისი მიმზიდველი დიზაინი შემოსავლის წყარო გახდა. დრაკონი თავის ადგილზე დამაგრებამდე რამდენიმე თვის განმავლობაში კათედრალში იყო გამოფენილი და მისგან მაღალი ხარისხის ასლები გააკეთეს და გასაყიდად გამოიტანეს.

ამასობაში ყველანაირი ძალისხმევა ტრადიციული ქვისხელოსნობის ხელშეწყობისკენაა მიმართული. 2006 წელს გამოყოფილი კათედრალების სახელოსნოების სტიპენდიის საშუალებით რვა ქვისმთლელთა სახელოსნო ხელს უწყობს ხელოსნობის შესწავლას და ანვითარებს ახალ აკრედიტირებულ პროგრამას ახალგაზრდა ქვისმთლელთათვის, რომელთაც, იმედია, რომ პროფესიული ხარისხი მიენიჭებათ. მსგავსი წამოწყებები არსებითია შესანარჩუნებლად მთელი რიგი ხელოსნური დარგებისა, რომლებზეც კათედრალები არის დამოკიდებული.

ინგლისისათვის ტრადიციული ხელობების გვერდით ყურადღება ექცევა ათვისებას ისეთი ხელობებისა, რომელთაც დიდი ხნის ისტორია არ აქვს ქვეყანაში. ასეთია, მაგალითად, მოზაიკა. 1895 წელს ჯონ ფრენსის ბენტლის მიერ ბიზანტიურ სტილში აგებული ვესტმინსტერის უზარმაზარი კათედრალის ინეტრიერი არ უნდა ყოფილიყო პირქუში და ბნელი. ბენტლის მემკვიდრეებმა გადაწყვიტეს დაესრულებინათ მისი ჩანაფიქრი: დროთა განმავლობაში შეევსოთ შენობის ზედა სივრცე მოზაიკით. ეს ამბიციური პროექტია, რომელშიც გასაოცარი ოსტატები არიან ჩართული და რომლის განსახორციელებლად მნიშვნელოვანი ნაბიჯები გადაიდგა ბოლო რამდენიმე წლის განმავლობაში.

ყველაზე ახალი გამოსახლულებები კარდინალ ნიუმენისა და წმ. ფრანჩესკოს ეკუთვნის. ნიუმენის მოზაიკა, რომელიც ტომ ფილიპსმა შექმნა 2008 წელს დაამონტაჟეს. ნიუმენი იმ დროისთვის ნეტარად შერიცხვის კანდიდატი გახდა. მისი გამოსახულება ავტორის მიერ 2003 წელს ,,გერონტიუსის სიზმრის” თემაზე შექმნილი კალიგრაფიული მოზაიკის სიახლოვესაა მოთავსებული. ეს მოზაიკური გამოსახულებები დიდებით მოსავს თანამედროვე ინგლისის ყველაზე მნიშვნელოვან კათოლიკეებს და მიუთითებს კათედრალის და მისი საგუნდო სამუსიკო სკოლის როლზე, როგორც მუსიკის განვითარების ხელშემწყობსა და პატრონზე.

მეტად პირად ისტორიას უსვამს ხაზს წმ. ფრანჩესკოს მოზაიკა, შესრულებული ლეონარდ მაკკომბის მიერ. ის წმ. ანტონის გამოსახულებასთან ერთად წყვილს ქმნის ეკლესიის დასავლეთ კიდეში. ეს მოზაიკები უკვდავყოფს კათედრალთან მჭიდროდ დაკავშირებულ ორ ძმას _ ენტონსა და ფრენსის ბარტლეტებს. მოზაიკის შექმნა მათ მიერ დატოვებული მემკვიდრეობით დაფინანსდა. სხვა ყველაზე ახალი ინსტალაციები წმ. იოსების კაპელის ხელახლა მორთვა და წმინდა ოჯახის მოზაიკაა, შესრულებული კრისტოფერ ჰობსის მიერ 2006 წელს.

ამჟამად იგეგმება წმ. გიორგის და წმ. პატრიკის კაპელების მორთვა. მათი დიზაინი მოწონებულია კათედრალის ხელოვნებისა და არქიტექტურული კომიტეტის, ვესტმინსტერის  არქიეპისკოპოსის და ისტორიული ეკლესიების კომიტეტის მიერ.

ამ არქიტექტურული ნამუშევრების შესანიშნავი სერია გამოხატავს პატივისცემას თავად კათედრალის ბიზანტიური ხელოვნების და ხელოსნობის ტრადიციების მიმართ. ამ პროექტის ფარგლებში შესაძლებელი გახდა გარკვეული სტილისტური მიდგომების შემუშავება. ვესტმინსტერში პროექტი ნერგავს ხელოვნების ექსპლუატაციაში შეყვანის გაგრძელებად პროგრამას. მართლაც, პროცესში ბრიტანეთის მოზაიკური ოსტატობის მინიატურულ ისტორიას ჩაეყარა საფუძველი.

შემდეგი პროექტი ისეთი ტექნიკური პრობლემების მოგვარებას ეხება, როგორიცაა ძეგლის უსაფრთხოების დაცვა. უინჩესტერის კათედრალის შემთხვევაში ეს ხანძარსაწინააღმდეგო სისტემის გამართვა იყო. ხანძრის შემთხვევაში, სახურავის სივრცე დიდი კათედრალების აქილევსის ქუსლს წარმოადგენს. ისინი ხშირად მნახველებს ძველ სადურგლო ხელოვნებას ჩინებულად წარმოუჩენს, მაგრამ თუ ნაპერწკალი გაჩნდება ხანძარი სწრაფად გავრცელდება და შენობის ზედა ნაწილს მნიშვნელოვან ზიანს მოუტონს. ამის დამანგრეველი შედეგების ბევრი ისტორიული მაგალითი ვიცით. ბევრი კათედრალი ,,კოშკების ტურის” სახით ტურისტებს საშუალებას აძლევს მოინახულონ დიდებული სახურავები. უინჩესტერის კათედრალის დიდი ნავის გადახურვა მთელს ევროპაში დაუვიწყარ სანახაობათაგანია.

საბედნიეროდ, არსებობს პოტენციური შესაძლებლობები ასეთი შენობების მდგრადობის გასაძლიერებლად. მაგალითად ტრანსეპტისა და მთავარი ნავის შეჯვარედინება ქმნის ჩაშენებულ ბარიერს პოტენციური ცეცხლისათვის, ისევე როგორც ხვეულ კიბეზე გასასვლელი ღიობები. ეფექტური ელექტორნული დეტეტექტირების სისტემებთან კომბინაციით მძლავრი სახანძრო კარების დამონტაჟება ამ კუთხით პრევნციულ სისტემას ქმნის, მინიმუმამდე დაჰყავს რა ჰაერის მოძრაობა და ამცირებს ალის გავრცელებას. უინჩესტერში 1991-2008 წლებში 13 სახანძრო კარი დამონტაჟდა ღიობებში, რომლებიც კათედრალის სახურავის სივრცეში გადის. ლოკაციების არჩევანი იმაზე მიუთითებს, რომ სახურავის სივრცე არ არის დანაწევრებული უსახურ ცეცხლსაწინააღმდეგო განყოფილებებად, თუმცა ის მაინც ერთგვარი ვიზუალური გამოწვევაა თავად კარის მხატვრული გადაწყვეტის მხრივ. იმავე პროგრამის ფარგლებში ეკლესიის ზედა ნაწილებში ორ ადგილას ე. წ. მშრალი სახანძრო მილი დამონტაჟდა, მისასვლელი გზები გამაგრდა და განახლდა სხვადასხვა ნაწილებში. კარებს გაუკეთდა გაუშალაშინებელი ჩარჩოები, რომელსაც ერთ მხარეს 6 მმ-ი სისქის არაწვადი ფიცარი გადაეკრა და ორივე მხარეს დასრულდა 19 მმ-იანი მუხის ფიცრებით.  კარები ჩამოკიდებულია მუხის ჩარჩოზე, რომელსაც აქვს კვამლის იზოლატორი და გამაგრილებლები. კარები მორგებულია სხვადასხვა ზომის ღიობებს, რომელთაგან ზოგიერთი მეთერთმეტე საუკუნისაა და თითოეული მათგანის იერი ისე შემუშავდა, რომ ღიობის ხასიათი გაითვალისწინა. ეს იყო ძალიან საჭირბოროტო პრობლემის აკურატული გადაწყვეტა.

ინგლისურ კათედრალებში ტექნიკური პრობლემების გვერდით მივიწყებული წმინდანების ხელახალი პოპულარიზაციის საკითხიც დგას. სწორედ ეს მიზანი ჰქონდა ჰერეფორდის კათედრალის პროექტს, რომელსაც საფუძვლად უდევს მოსაზრება, რომ ინგლისელი წმინდანები ადვილად მიივიწყეს მიუხედავად იმისა, რომ რეფორმაციამდე ანგლიკანური კათედრალები მნიშვნელოვანი კულტების ცენტრს წარმოადგენდა. ჰერეფორდში 2007-8 წლებში გაკეთებული მხატვრული ნაწარმოებების სერიის მიზანი იყო ეკლესიასთან დაკავშირებული სამი წმინდანის ღვაწლის ჩვენება და მათი თაყვანისცემა.

მეთხუთმეტე საუკუნის ოდლის კაპელაში შთამბეჭდავი ახალი სარკმლები დიდებით მოსავს მეჩვიდმეტე საუკუნის პოეტსა და მისტიკოსს, ჰერფორდშირელ თომას ტრაჰერნს. ტომ დენის მიერ შესრულებული ვიტრაჟი პასუხობს სათუთად შერჩეულ ტრაჰერნის ფრაზების რიგს და გვაუწყებს მის ღვთისმოშიშობასა და ადგილობრივი მიდამოს ღრმა სიყვარულს. სარკმლები ძვირფასეულობის შესანახი კოლოფის ეფექტს ქმნის. ამ ერთი ციდა სამლოცველო კაპელაში ქადაგებები წარმოითქმის ყოველ სამების დღეს, როგორც თომას ტრაჰერნის ფესტივალის ნაწილი, ხოლო ჟამისწირვა რეგულარულად აღევლინება. მნახველები კაპელასა და მის სარკმლებს პირადი ლოცვისთვის იყენებენ.

ტრაჰერნის სარკმელი, მისი პოსტ-რეფორმაციული თემითა და მჭვრეტელობითი ფუნქციით, თანამედროვე მხატვრული გამომასახველობისთვის სახასიათო სტილის ნიმუშია; სხვა ორი ინსტალაცია თანმიმდევრულად განიზრახავს აღძრას მოგონებები ჰერეფორდის შუა საუკუნეების წმინდანებსა და ძველ ესთეტიკაზე. შუა საუკუნეების ჰერეფორდის მთავარი წმინდანი იყო თომას კენტილუპი. მისი ძველი სამლოცველო ჩრდილოეთ ტრანსეპტში, უწინ მივიწყებული, დღეს მნიშვნელოვანი ლიტურგიული ქმედების ცენტრია და მნიშვნელოვან როლს ასრულებს ბავშვთა პილიგრიმობაში და ქომაგი ესაჭიროება. განახლებული სამლოცველო ცხოვრების ნამდვილ შუასაუკუნოვან დონესა და ელფერს ავლენს. 

სამლოცველოს ახალი კაშკაშა საჩრდილობელი ორიგინალი სტრუქტურის შთაბეჭდილებას სტოვებს; სხვა ლიტურგიული ნივთები შეიცავს ახალ ხატს, ახალ საკურთხეველს და ორ დიდი ზომის ტილოს პანელს. ეს ნამუშევრები გვახსენებს წარსულს და, იმავდროულად, გვაწვდის ინფორმაციას თავად კენტილუპის შესახებ. ისინი მოპატიჟებასაც გულისხმობს _ ფეხდაფეხ მივყვეთ შუა საუკუნეების პილიგრიმების ნაკვალევს. გზად ჩრდილოეთ ტრანსეპტში კენტილუპსა და ტრაჰერნის სარკმლებს შორის მთავარი ტრაპეზის უკანა სივრცეში მოსჩანს სვეტზე გარსშემორტყმული ხის რვაკუთხა ნაგებობა. ეს არის ახალი წმინდა ადგილი, რომელიც მერვე საუკუნის მეფე ედელბერტის ისტორიას გვიყვება და ორიგინალის სავარაუდო ადგილის სიახლოვეს დგას.

აქაც ახალი ლიტურგიული ცენტრის შექმნით შენობის ბნელ ადგილს შუქი მოეფინა. ლოცვები აქ ყოველკვირეულად წარმოითქმის. მართლაც, წლიური საეპარქიო პილიგრიმული საღამოების სერია სამ ადგილს აერთიანებს. პროექტის მიზანია სიტყვიერი და მეტაფორული განმარტება: რათა მშვიდად შეიქმნას ახალი პილიგრიმული მარშრუტი, ხელახლა გაცოცხლდეს ტრადიცია, რომლის ზოგად ინგლისური და ადგილობრივი განზომილებები ახლა მივიწყებულია.

ოცდამეერთე საუკუნის ქმნილებაა სელსბერის ემბაზიც,  რომელიც უახლესი, და უშესანიშნავესი პასუხია არსებულ შემოქმედებით გამოწვევაზე. აქ მცდელობაა თეოლოგიურის, პოეტურის და ფუქციურის ერთ მთლიანობად ხორცშესხმისა.

მისი წინამორბედი იყო დაახლოებით 1850 წლის ნეო-გოთიკური ქმნილება, რომელიც ტრანსეპტის ჩრდილო-აღმოსავლეთით მდებარეობდა და იმ დროის პროდუქტი იყო, როცა ოჯახებით ინათლებოდნენ, და საიდუმლო მხოლოდ ახლადდაბადებულებზე აღესრულებოდა. დღესდღეობით მიიჩნევა, რომ ეს მომენტი შესაძლოა იზეიმებოდეს მრევლის წინაშე; რომ ემბაზი შესაძლოა იდგეს მთავარი კარიბჭის სიახლოვეს; რომ მათში შესაძლებელია ნათლობა სრული შთაფლვით. აქ ხომ ისეთებიც მოდიან მოსანათლათ, რომელთათვისაც ცერემონია - ნიშანი მათი გარდაქმნისა ძალზე მნიშვნელოვანი მოვლენაა. სელსბერიში, 1998 წელს, კომისიის მიერ, ჩდილოეთ კართან, კათედრალის დასავლეთ ბოლოში ახალი ემბაზის დადგმა გადაწყდა.

ნათლობა გაჯერებულია სხვადასხვა მნიშვნელობებით, რომელთაც სელსბერის ახალი ემბაზი მაშინაც კი ხილულს ხდის როცა მასში ეს საიდუმლო არ აღესრულება. ყოველივე განუწყვეტლივ შეიგრძნობა წყლით. სითხე ზედაპირზე უძრავად მოჩანს და ამასთანავე ირეკლავს მის გარშემო არსებულ არქიტექტურას,  თან კი განუწყვეტლივ გადმოედინება ემბაზის ოთხივ კუთხეში არსებული პირიდან. ეს კომბინაცია მოძრაობისა და უძრაობისა ვილიამ პაი-ს გამოგონება, რომელიც ამგვარ ნამუშევრებს პირთამდე სავსე თასს უწოდებს. დიზაინი ჩამოიქნა საპილოტე პროექტების მთელი სერიების შემდგომ, როემელიც იდგმებოდა კათედრალში 2001 წლიდან მოყოლებული. საბოლოო რეზულტატი 750 წლის თავზე კათედრალის კურთხევიდან, არქიეპისკოპოს როუან ვილიამსის მიერ 2008 წლის სექტემბერში იკურთხა.

ნებართვის პროცესი ფიკუსირებული იყო ერთი მხრივ არქეოლოგიურ გამოწვევებზე, მეორე მხრივ ესთეტიკურზე. საკითხი მოითხოვდა იატაკის აყრას ჰიდრავლიკური მოწყობილობის, ელექტრონული გაყვანილობების განსათავსებლად ემბაზის მუშაობის უზრუნველსაყოფად.

ემბაზი არანაკლებ სამი მეტრი სიგანისაა, და იტევს 1 300 ლიტრ წყალს. მისი იერი კათედრალის არქიტექტურის მრავალ ესთეტიკურ თემას იკრებს. მუდმივმოძრავი წყალი კი შთამბეჭდავად არსებობს მეცამეტე საუკუნის ეკლესიის გულში.

ახალი ტრაპეზი გაკეთდა ლიჩფილდის კათრდრალში. ეს კათედრალი აგერ უკვე რამდენი ხანია დიდ როლს თამაშობს ადგილობრივ კულტურულ ცხოვრებაში, მაგალითად ყოველწლიურ ლიჩფილდის დღესასწაულზე. მაგრამ მისი ტრაპეზის უწინდელი პლატფორმა დიდ დაბრკოლებას ქმნიდა ნაგებობის ამ ნაწილის გამოყენებისას.

ეს ნაწილობარივ კათედრალის აკუსტიკას ეხება. საქმე ისაა, რომ საორკესტრო მუსიკის ხმა საგრძნობლად უკეთესი ხდება, როცა გუნდი დასავლეთი კედლის საწინააღმდეგო მხარესაა განლაგდებული. ასეთი სიტუაციებში არსებული საკურთხევლი დასაჯდომი სივრცის მოცულობას 20 პროცენტით ამცირებდა.

ამ საკითხის მოსაგვარებლად კამათი ბევრი წლის წინ დაიწყო. საჭირო იყო ისეთი საკურთხეველი, რომელიც მუდამ იარსებებდა, მაგრამ მისი გადაადგილებაც შესაძლებელი იქნებოდა საჭიროების შემთხვევაში. განსაკუთრებულ პრობლემად არქეოლოგიური ფენა გამოიკვეთა, რომელიც  ზუსტად დასავლეთი არეს გადაკვეთაზე მდებარეობდა და სავარაუდოდ ანგლო-საქსურ და ნორმანდიულ ნაგებობათა ნაწილებს შეცავდა.

კათედრალის არქეოლოგი ვარვიკ როდველი დაეხმარა კათედრალის მეურვეებს დაერწმუნებინა  CFCE  (კათედრალების კომისია) და სხვანი გათხრების მართეულობაში, იმასაც დაპირდა რომ რაიმე დაბრკოლების შემთხვევაში შეწყვეტდა გათხრებს.

სამუშაოები 2004 წელს დასრულდა. შეიქმნა პლატფორმა რომლის გაწევ-გამოწევაცაა შესაძლებელი. შეიცვალა ტრაპეზიც, რომელზეც ხეში ნაკვეთი სიცოცხლის ხეა გამოსახული.

არქეოლოგიამ კი ცნობილი ლიჩფილდის ანგელოზი გამოავლინა  - სავარაუდოდ ნაწილი წმ. ჩადის  სამლოცველოსი და ერთ-ერთი საუკეთესო ნიმუში ანგლო-საქსური ქვისმკვეთელობისა რაც კი ამჟამად მოგვეპოვება. ეს ყოველივე კი შესაძლებელი მიწისქვეშა მოწყობილობის დაყენებამ გახადა.

ნორვიჩის სასადილო და სასტუმრო ბოლო წლებში ინგლისურ კათედრალებში განხორციელებული პროექტებიდან ერთ-ერთი ყველაზე ამაღელვებელი და თამამია. მათი დამუშავება კი უკიდურესად თანამედროვე, მიუხედავად იმისა რომ ისინი ძველ კედლებშია ამოზრდილი. თითეულმა მათგანმა მიიღო შუა საუკუნეების დანგრეული შენობის ფუნქცია და იგი ოცდამეერთე საუკუნის შესაბამისად გადაასხვაფერა. პროექტი მთლიანობაში გარდაქმნის შუასაუკუნოვან ღია ეზოს ძირითად წრიულ მარშრუტად კათედრალსა და მის მოსაზღვრე ნაგებობებს შორის, ასახავს რა თითოეულის აშენების მიზანს. ახალი შენობების ადგილმდებარეობა, რომელიც ძალიან მგრძნობიარეა, მიემართება ღია ეზოს სიგრძივ და რომანული ხანის ევროპის უდიდესი ეკლესია ზუსტად მათ უკან აღიმართება.

რეფორმაციამდე, ეს კათედრალი ბენედიქტიანელი ბერების სამყოფელი იყო. მეთორმეტე საუკუნის სატრაპეზოს ნანგრევებს ფლეთილი ქვის კედლებითა და მათი უხვად დამანაწევრებელი თაღნარით, ღია ეზოს სამხრეთ მხარის მოზრდილი მონაკვეთი ეკავა. დღეს ახალი სატრაპეზო-რესტორანი ოდესღაც აქ მობინადრე ბერების ნაცვლად კათედრალის მნახველებს კვებავს. ის უზრუნველყოფს კათედრალის შიგნიდან საზოგადოებრივ საპირფარეშოებამდე დაცულ მისადგომს და ასევე შესაძლებელყოფს თეოლოგიური ბიბლიოთეკის კეთილმოწყობა-გაფართოებას ღია ეზოს სამხრეთ ნაწილის გასასვლელის თავზე. მიმზიდველი, ჰაეროვანი შენობა რესტორანს ძველ კედლებში ათავსებს და თან ზედმეტაც არ ტვირთავს მათ. ლამინირებული მუხის თხელი სვეტების ორი რიგის მეშვეობით რესტორნის სიმძიმე მიწაზე გადადის. თითეული სვეტიდან გამოდის მუხის ღეროები, რომელსაც განიერი ორფერდა სახურავი უჭირავს. ამ სვეტების ხაზის გასწვრივ ხეში მოქცეული პირველი სართულია, რომელიც საპირფარეშოებს, სამზარეულოებსა და შენობის მომსახურეობის ფუნქციის მქონე ოთახებს შეიცავს. ის თავის მხრივ იჭერს სატრაპეზოს რესტორნის გამჭვირვალე ღია სივრცეს. კიბის უჯრედი და ლიფტი ორივე ბოლოშია. მუხის ბოძებსა და ძველ კელდებს შორის დატოვებული გასაძრომი გამოსადეგარ გვერდით დერეფნებს ქმნის.

მეთორმეტე საუკუნის კედლები აშენდა და გასწორდა კირქვის ყორეთი და არა ქვიშაქვით, რათა შენობის ძველი და ახალი სამშენებლო ეტაპები თვალნათელი ყოფილიყო. მუხის ცხაურებიანი სარკმლები ძველ კედლებს თანამედროვე სახურავთან აკავშირებს. ახალი ნაწარმოების ფერადოვნებას მუხა, უჟანგავი და შეღებილი რბილი ფოლადი ქმნის.

მსგავსი მიდგომა იქნა გამოყენებული სასტუმროს მიმართაც, რომელიც ღია ეზოს ჩრდილოეთ ნაწილის გასწვრივ დგას. ბერების ეს ,,სტუმართმოყვარეობის ფრთა” გადაკეთდა განათლებისადმი მიძღვნილ სივრცედ, მათ შორისაა მრევლის განკარგულებაში მყოფი მოზრდილი ტერიტორია და გალობის ახალი სკოლა. კლუატრის ზედა დონე აქაც გაწმენდილი და განახლებულია. ის შეიცავს საპირფარეშოებს, მნახევლთა ჯგუფების მოსასვენებელ ადგილს და საეკლესიო სამოსის საცავს სამღვდელოებისა და საეკლესიო გუნდის წევრებისათვის. სატრაპეზოსგან განსხვავებით, სასტუმროს ადგილზე მცირე რაოდენობის ნაშთები იყო დარჩენილი. გათხრებმა, რომელსაც კათედრალის არქეოლოგი უწევდა ზედამხედველობას, დააზუსტა საძირკვლები, რომელთაც ახალი შენობა ეფუძნება და შუა საუკუნეებიდან შემორჩენილ ერთადერთ კარს შემოსაზღვრავს. ეს კარი (სავარდაუდოდ მას ეს ფუნქცია უნდა ჰქონოდა თავდაპირველადაც) კათედრალის კომპლექსში მოსახვედრ მთავრ შესასვლელად გადაიქცევა. შედეგად, სასტუმრო მთელი სიგრძე-სიგანით იკავებს თავის წინამორბედს და მასში შესასვლელი მოწყობილია ცენტრში და არა ბოლოებში. შენობის ფუქნციური არეები ცენტრის ორივე მხარეს არის ამოზრდილი, მაშინ როცა მუხის სვეტები, საბჯენი ღეროები და მაღლა გაჭრილი ცხაურებიანი სარკმლები სინათლესა და მშვიდ დრამატულობას უბრუნებენ სივრცეს. სასტუმროდან კათედრალში მოხვედრა მეზობელი სალაპარაკო ოთახიდან არის შესაძლებელი. ეს შუა საუკუნეების შენობა კათედრალისა და მისი ისტორიის განმარტებას დაეთმობა. 1970-იანი წლების საპირფარეშო განყოფილება დაანგრიეს და შენობის ძველი გარე კედელი გამოაჩინეს. როგორც ამ პროექტის ნაწილი, გარკვეული კამათის შემდეგ, ნება იქნა დართული შენობის შუასაუკუნოვან ქსოვილში სამი ცლილების შეტანაზე. გაკეთდა ორი ახალი კარი, რომლებიც ძველ სალაპარაკო ოთახსა და კლუატრის ზედა დონეს ახალ სასტუმროსა და საეკლესიო გუნდის სკოლასთან აკავშირებს. აღებულ იქნა მეთორმეტე საუკუნის ცალკე მდგომი სვეტი თაღნარისა, რომელიც გარს უვლის კათედრალის ინტერიერს, რათა გაედიდებინათ 1970-იანი წლების კარი, რომლის მეშვეობითაც საკათედრო ტაძარამდე მისვლა შესაძლებელი იქნება სალაპარაკო ოთახიდან და სასტუმროდან. ამ გადაწყვეტილების მიღება ადვილი არ ყოფილა. თუმცა ცხადი იყო, რომ ცვლილებები წარმოადგენდა საუკეთესო გზას სხვადასხვა დონეებზე მდებარე კლუატრის, სამონასტრო შენობებისა და ეკლესიის მისადგომობის პრობლემის გადასაჭრელად. ამ გადაწყვეტილებების გარეშე სქემის ეფექტურობა შეილახებოდა და სასტუმროდან კათედრალში მოხვედრა შესაძლებელი ვერ გახდებოდა. პროექტის ძირითადი ხედვა ამტკიცებს, რომ, იგი ბენედიქტიანელ ბერთა ოდინდელი განათლებით და სტუმართმოყვარეობით იქნა შთაგონებული. მართლაც, ეს შენობები, რომლებიც ძალინ თანამედროვედ არის აგებული, იმავე ფუნქციით გამოიყენება რომლისთვისაც 800 წლის წინ შექმნეს. განვითარების ეს გზა გამოკვეთილად თანამედროვე გადაწყვეტასთან ერთად წარსულის ფესვების შენარჩუნებას ესწრაფვის. სწორედ აქედანაა აღებული მისი ფუნქცია და სტილისტური მიდგომა. თავდაპირველად, სამონასტრო შენობები, განსაკუთრებით კი სატრაპეზო და კლუატრი მნიშვნელოვნად იცავდა ბერებს. მათი თანამედროვე აღდგენა გვიჩვენებს, რომ ეს ძველი ნიმუშები ზუსტად ისევე კარგად მუშაობს და ის გარემოცვისკენ მიმართულ ინსტიტუციად გადაიქცა.

დასასრულს, წარმოგიდგენთ ლივერპულის კათედრალს. მრავალ კათედრალს – მათ შორის ამ კრებულში აღწერილთაც – მიმსვლელთა საჭიროებებისთვის განკუთვნილი ნაგებობანი – მაღაზიები, კვების ობიექტები და ა.შ. ეკლესის ინტერიერის გარეთ გააქვთ. ლივერპულის ანგლიკანურმა კათედრალმა კი პირიქით, ვიზიტორთა ცენტრი შიგნით, კათედრალის შუაგულში მოაწყო. ლივერპულის კაპიტულისთვის ეს არ ნიშნავს ტაძარში ვაჭართა შეყვანას. ეს ეკლესიის მისიის ბუნებრივი გაგრეძელებაა.

ვიზიტორთა ცენტრი 2006 წელს გაიხსნა. ეს ლითონისა და შუშისგან შექმნილი ნაგებობა ჩრდილო-დასავლეთ ტრანსეპტშია აღმართული. მის ზემოთ კაფეა განთავსებული. იქ ასულთ პრივილეგია აქვთ ამ დიდებული ეკლესიის ზემოდან დათვალიერებისა, ასევე მათ სიახლოვეს არსებული ცნობილი ვიტრაჟის ხილვისა. მეზობლად, ველსფორდის პორტიკში სატრაპეზო-რესტორანია განთავსებული.  ყველაფერი თანამედროვეა – ჭარბად გამოყენებული მინა და ნაზი განათება სასიამოვნო გარემოს ქმნის მომსვლელთათვის.  

იდეა ამგვარი ობიექტების ტრანსეპტში განთავსებისა დაფუძნებულია იმ მოსაზრებაზე, რომ ეკლესიაში მიმსვლელნი შესაბამის დახვედრას იმსახურებენ. რაც დღესდღეობით ჭიქა ყავის შეთავაზებითაც გამოიხატება.

კრებულის ბოლოს პოსკრიპტუმის სახით მოცემული დასკვნა დადებითად აფასებს კათედრალების პროექტებს და ხაზს უსვამს პროცესში ჩართული სხვადასხვა პროფესიის ადამიანებისა და ინსტიტუციების თანამშრომლობის აუცილებლობასა და ეფექტურობას. ,,პროცესისთვის დამახასიათებელი მზრუნველობა, სიფრთხილე და შემოქმედებითობა თავად კათედრალების მნიშვნელოვნების შედეგია. ხშირად მუდმივ ცვლილებებს სთავაზობენ ეროვნული და საერთაშორისო ღირებულებების მქონე შენობებასაც კი. პროცესი ბევრ საჭიროებას ბადებს _ ამბობს ერთ-ერთი კათედრალის არქიტექორი: შედეგი დრომ უნდა გამოსცადოს, ჩვენ კი უნდა გვახსოვდეს, რომ ცვლილება, როცა მას ადგილი აქვს, სამუდამოა. მნიშვნელოვანია და აუცილებელია ამგვარი ცვლილეების მოხდენა.”

კონსტრუქციული კონსერვაცია პრაქტიკაში

ინგლიშ ჰერითიჯი  (English Heritage)

თარგმანი: ირინა მანია
რედაქტორი: დიმიტრი თუმანიშვილი
გიორგი ჩუბინაშვილის სახელობის ხელოვნების ისტორიის და ძეგლთა დაცვის კვლევის ეროვნული ცენტრი

ფოტოები იხილეთ პრეზენტაციაში: ,,კონსტრუქციული კონსერვაცია პრაქტიკაში” (მარჯვნივ) 

კონსტრუქტიული კონსერვაცია “ინგლიშ ჰერითიჯ”-ის  (“English Heritage”) მიერ აღიარებული ცნებაა კონსერვაციის  დადებითი და კომპლექსური მიდგომების აღსანიშნავად, რომელიც  აქტიურად მართვად  ცვლილებებს მიმართავს. კონსტრუქტიული კონსერვაციის მთავარი ამოცანა ისტორიული ადგილების  მნიშვნელობის აღიარება და შენარჩუნებაა, მათი მომავალი სიცოცხლისუნარიანობისათვის აუცილებელი ცვლილებების გათვალისწინებით.

კონსერვაციის პრინციპები

 2008 წელს “ინგლიშ ჰერითიჯმა“  გამოსცა ნაშრომი  „კონსერვაციის პრინციპები, პოლიტიკა და  ისტორიული გარემოს მდგრადი მართვის გზამკვლევი“.  ეს პრინციპები არ არის ახალი ინგლისის კულტურული მემკვიდრეობისათვის, მაგრამ საუკეთესო მაგალითების და გამოცდილების აღნუსხვას წარმოადგენს.

„კონსერვაციის  პრინციპები“ მნიშვნელოვნად მიიჩნევს  ჩვენს კავშირს იმ  ისტორიულ ადგილებთან, სადაც ვცხოვრობთ და ვმუშაობთ და ამავე დროს  ვიზიარებთ  პასუხისმგებლობას მათ მიმართ. ნაშრომი საგანგებოდ განიხილავს  კონსერვაციისადმი სისტემური და თანმიმდევრული მიდგომის აუცილებლობას.  თანმიმდევრულობის მისაღწევად „ინგლიშ ჰერითიჯი“ კულტურული მემკვიდრეობის მნიშვნელობის შესაფასებლად   ფასეულობებზე დაფუძნებული მიდგომით ხელმძღვანელობს. აღნიშნული მიდგომა ამოსავალი წერტილია  ისტორიული ადგილების ცვლილებების დასაგეგმავად.   

ნაშრომის მიხედვით კულტურული მემკვიდრეობის ფასეულობები ოთხ ძირითად კატეგორიად არის დაჯგუფებული: ისტორიული, ესთეტიური, საყოველთაო თემური მნიშვნელობის და მტკიცებულებითი(აქ შესაძლოა იგულისხმებოდეს ისეთი ნაგებობა, რომლის მხატვრული ღირებულება აშკარა არ არის და საჭიროა ამ ღირებულებების დასაბუთება). აღნიშნული ოთხი კატეგორია ადგილის  ფასეულებების ყველა საკითხის  იდენტიფიცირების საუკეთესო საშუალებაა.  კატეგორიები კონკრეტული ისტორიული ადგილის განსხვავებული ნაწილების  ზუსტ ღირებულებას  განსაზღვრავს და  ახალი ჩარევების შესაძლებლობების შეფასების  საშუალებას იძლევა. ისტორიული ადგილების  ნაკლები ფასეულობის მქონე ნაწილები   ზოგიერთ შემთხვევაში შესაძლებელია ჩანაცვლდეს ახლით  ან გადაკეთდეს ახალი ფუნქციის შესაბამისად. ეს ხელს შეუწყობს ინვესტიციების მოზიდვას, რაც თავისთავად   დაეხმარება უფრო მაღალი ღირებულების მქონე ნაწილების დაცვას და შენარჩუნებას.

 კულტურული მემკვიდრეობის დაცვის  რეფორმა

 კონსტრუქტიულ  კონსერვაციას  ხელს უწყობს  კულტურული მემკვიდრეობის დაცვის კანონმდებლობა, რომელიც ამჟამად შემუშავების პროცესშია. ახალი კანონმდებლობის მიხედვით,  ადგილობრივი კვლევა  და საჯარო ჩართულობა  კულტურული მემკვიდრეობის დაცვის მთავარი საფუძველი უნდა გახდეს, რაც „ინგლიშ ჰერითიჯის“ მართვის  გზების გამოსავლენად მნიშვნელოვნად წინ გადადგმული ნაბიჯი იქნება .  ახალი ,არგუმენტირებული და ნაკლებად ბიუროკრატიული სისტემა  გააქრობს მემკვიდრეობის დაცვის სფეროში არსებულ გაუგებრობებს და სირთულეებს. გადაწყვეტილების მიღება არა ცენტრალური  მთავრობის, არამედ   ადგილობრივ დონეზე, „ინგლიშ ჰერითიჯის „ მიერ მოხდება.

ნაშრომში რამოდენიმე წარმატებული მაგალითი არის წარმოდგენილი.

მოყვანილი მაგალითები ინგლისსში განხორციელებული კონსტრუქტიული კონსერვაციის ნიმუშებია. ისინი ყველა  კარგად გააზრებული~, კონსერვაციის გზით ნაგებობის განვითარების ერთობლივი  მიდგომის შედეგს წარმოადგენს.

ლეიქშორი, ბრისტოლი(Lake Shore Development, Bristol)

 „იმპერიალ ტობაკო „ ImperialTobacco building) XX საუკუნის არქიტექტურის ერთ-ერთი გამორჩეული ნიმუშია. შენობის არქიტექტორები არიან სკიდმორი, ოუვინგსი და მერილი ჩიკაგოდან და იორკ როზენბერგ მარდალი ლონდონიდან. 1973 წელს აშენებული  ნაგებობის გარე კედლებს ფოლადის ელეგანტური კარკასი გამოარჩევს, რომელიც ბეტონის საფუძველზეა მოთავსებული . ნაგებობა გამორჩეულია თავისი  მდებარეობიაც, სადაც ტბა საგანგებოდ დაგეგმილი თანამედროვე პარკის სივრცეშია ჩართული.

ხუთ სართულიანი ნაგებობა წლების განმავლობაში ცარიელი და უფუნქციო  იყო, რის გამოც დაკარგული აქვს შუშები და ბევრი სხვა ელემენტი. წარმატებულად განხორციელებული სამუშაოების  შედეგად ნაგებობის სტრუქტურამ ცვლილება განიცადა. მთელი სივრცე ცალკეულ ბინებად დაანწევრდა. ცვლილება აღნიშნული ნაგებობის სახასიათო თანამედროვე დიზაინის ღირებულების კარგ ცოდნას საჭიროებდა. პროექტი  „ურბან  სფლეშის“ და ბრისტოლის საქალაქო საბჭოს  ერთობლივი  მუშაობისა და „ინგლიშ ჰერითიჯის“  რჩევების შედეგად განხორციელდა. „ინლიშ შერითიჯი“ მნიშვნელოვან როლს თამაშობდა ნაგებობის  სასურველი ცვლილებების  განხორცილებასა და მისი  ისტორიული მნიშვნელობის შენარჩუნებაში.

ნაგებობის ცენტრალურ ნაწილს  არ ჰქონდა სავენტილაციო სისტემა და დღის სინათლე. დეტალური ანალიზის შედეგად ნაგებობას გაუკეთდა ატრიუმი . ურბან სფლეშს კარგად  ესმოდა ადგილის ღირებულება და მუშაობდა თავდაპირველი გეგმის მიხედვით. ახალი ნაგებობის  ბლოკი ტბის უკიდურესი ნაპირის გასწვრივ აშენდა . ახალი ნაგებობა 1970 წლის ძველი შენობის  დამატებაა და მთლიანი  კომპლექსის შესაკვრელად აშენდა. ჩატარებული სამუსაოები ნათელი მაგალითია იმისა თუ როგორ დაიფარა შეუფერებელი თანამედროვე არქიტექტურის დეტალები, ისე რომ ხაზი გაესვა ნაგებობისა და მისი მდებარეობისათვის.

ომის შემდგეომ პერიოდში აშენებული სავაჭრო კომპლექსი ქალაქის ცენტრში, კათედრალის

სიახლოვეს მდებარეობს. სავაჭრო კომპლექსის ხელახალი განვითარება  ფრთხილ მუშაობას საჭიროებდა,  ვინაიდან შენობის  თავდაპირველი გეგმები ისტორიული ხასიათის ქალაქ დევონისათვის შეუსაბამო აღმოჩნდა. 

„ინგლიშ ჰერითიჯი“  დეველოპერებთან და ეგზეტერის საქალაქო საბჭოსთან თანამშრობლობით ეძებდა პრობლემის გადაჭრის ალტერნატიულ გზებს. სავაჭრო კომლექსის  ისტორიულ-ურბანული საკითხების დეტალური შესწავლასთან ერთად „ინგლიშ ერითიჯი“  თანამშრომლობდა ყველა მხარესთან ისეთი არჩევანის გასაკეთებალად, რომელიც კომერციულად მომგებიანი იქნებოდა ისტორიული გარემოს გათვალისწინებითა და ამავე დროს მისი გაუმჯობესებისათვის.  დაჯილდოვებული თანამედროვე დიზაინის მქონე ნაგებობის ხელახალი განვითარება  ქალაქის საბჭოს, ინგლიშ ჰერითჯის , არქიტექტურისა და გარემოს კომისიის (CABE), მუშაობის შედეგია. ერთობლივი მუშაობის შედეგად შეიქმნა მაღალი ხარისხის, შერეული გეგმის მქონე სქემა რომელიც ძალიან ზუსტად არის განთავსებული ისტორიული ქალაქის ქსოვილში.

საკონსერვაციო სამუშაოები ₤225 მილიონი ღირდა, რაც მოიცავდა რამოდენიმე ომის შემდგომი პერიოდის სტრუქტურის ჩანაცვლებას და შენობისთვის ახალი  საცხოვრებელი, ბიზნეს და დასასვენებლი ფუნქციების შეთავსებას. ადგილი ბევრად უფრო გადატვირთულია ვიდრე მანამდე. ცვლილებების შედეგად დაახლოებით 1500 სამუშაო ადგილი შეიქმნა.

ახალი  დამაკავშირებული ქუჩები და საცხოვრებელი სახლები  გარემომცველი ისტორიული ქალაქის სტუქტურის  შემავსებელი ნაწილია და ეგზეტერის კათედრალისკენ ხსნის ხედს.

 ბერის წმ. ედმუნდის სააბატო , საფოლკი

 (West Front Bury St. Edmund’s Abbey, Suffolk)

 წმინდა  ედმუნდის სააბატო შუასაუკუნეების ინგლისის  ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი მონასტერია. XXI საუკუნეში მონასტრის  დაზიანებული,  ნორმანების დროინდელი დასავლეთის ნაწილი საფრთხის წინაშე დადგა. XVIII  საუკუნეში სამონასტრო სტრუქტურაში განთავსებული სახლები  მიტოვებული იყო  და მთავრ ამოცანას  მათი თავიდან  დასახლება წარმოადგენდა. დასავლეთ ფრონტი სამონასტრო კომპლექსის   განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი და მგრძნობიარე ნაწილია.   მონასტერი მთავარი ცენტრია, რომლის გარშემოც მთელი ქალაქი  განვითარდა.  დასავლეთის ნაგებობა კათედრალსა და მთავრი პარკის სიახლოვეს მდებარეობს. „ინგლიშ ჰერითიჯმა“ საკმაოდ რთული სამუშაო განახორციელა, როდესაც  გამოცდილი პრაქტიკოსების   გუნდი შეკრიბა ვისაც უნდა განეხორციელებინათ  ნაგებობის კონსერვაციაც და ცვლილებაც  და ამავე დროს თავის თავზე აეღოთ მაღალი ხარისხის ხუთი საცხოვრებელი სახლის აღდგენის  ფინანსეური რისკები.

წმ. ედმუნდსბერის ქალაქის საბჭოს, ისტორიული ადგილის მფლობელს, საშუალება ჰქონდა ჩართულიყო დეტალურ წინა საგანაცხადო მოლაპარაკებებში. სტრუქტურის დეტალური შესწავლის შედეგად  ყველა მონაწილე მხარისთვის შესაძლებელი გახდა ისტორიული ქსოვილის კონსერვაციისათვის  ეფექტური და შესაბამისი საშუალებების გამოყენება. დიდი სიფრთხილით მოხდა ჩარევა ნაგებობის სტრუქტურაში, რაც მოიცავდა ნაგებობის  გაფართოებას. პროექტი დროულად დასრულდა არსებული დაფინანსების გადაუჭარბებლად. აღმოსავლეთ ინგლისის ერთ-ერთი გამორჩეული მნიშვნელობის ნაგებობა იყო აღდგენილი , რის შედეგადაც საფრთხის ქვეშ მყოფი ეროვნული მნიშვნელობის ნაგებობა გადარჩა.ისტორიულ ქალაქს კი  ხუთი ახალი სახლი დაემატა.

პარკჰილი, შეფილდი

Parkhill, Sheffield

პარკ ჰილი  ქალაქის შიდა  განსახლების თავისი დროის ყველაზე ამბიციური პროექტია. სმიტისა და ჯეკ ლინის დიზაინით შესრულებული ნაგებობა დომინირებს  შეფილდის მთელს აღმოსავლეთ ჰორიზონტზე. 1997 წელს პარკ ჰილი  ინგლისის ისტორიული და არქიტექტურული ღირებულების მქეონე ძეგლთა  ნუსხაში მოხვდა თავისი არქიტექტურული მნიშვნელობის, შთამბეჭდავი მასშტაბისა და სტრუქტურის  ნოვატორული გააზრების გამო.

შეფილდის ქალაქის საბჭომ  ინგლიშ ჰერითიჯი  მოიწვია პარკ ჰილის შენარჩუნებისა და აღდგენის საუკეთესო გზების მოძიებისათვის. ინგლიშ ჰერითიჯმა წარმოადგინა ცვლილებების განხორცილების გეგმა და განსაზღვრა პარკ ჰილის არქიტექტურული და კულტურული ღირებულება. კომპლექსის ღირებულება არა მხოლოდ მისი ისტორიაა, არამედ სქემის, სტრუქტურის მასშტაბი და ხედვა, გამოკვეთილი რკინის კარკასი  და ნაგებობის კავშირი იმ გარემოსთან  სადაც ის მდებარეობს.  მნიშვნელოვანმა ცვლილებებმა ნაგებობის შიდა გეგმარებასა  და ექსტერიერში არ შეცვალა პარკ ჰილის ისტორიული მნიშვნელობა. პროექტი შიფილდის ქალაქის საბჭოს   ხელშეწყობით და ურბან სფლეშის მიერ ადგილის ისტორიული მნიშვნელობის კარგად გააზრების საფუძველზე განხორციელდა.

მოლინექსის სასტუმრო , ვულვერჰემფტონი

Molineux Hotel, Wolverhampton

მოლინექსის სასტუმრო ქ.  ვულვერჰემფტონის  ცენტრის განაპირას მდებარეობს. მოლინექსების ოჯახის ელეგანტური ყოფილი რეზიდენცია 1720-იან წლებში აშენდა და XIX საუკუნეში სასტუმროდ გადაკეთდა . 1889 სასტუმრო შენობა და მისი მიწები ვოლვერჰამპტონის ფეხბურთის გუნდმა შეიძინა, რომელთა სტადიონი სასტუმროს თავდაპირველი ტერიტორიის ფარგლებში მდებარეობს.

სასტუმროს არაერთი მფლობელი ჰყავდა ,სანამ საბოლოოდ შეწყვეტდა არსებობას. მოგვიანებით ნაგებობის მძიმე მდგომარეობის გამო ის ინგლიშ ჰერითიჯის საფრთხის ქვეშ მყოფი ნაგებობების ნუსხაში აღმოჩნდა. ადგილობრივმა ხელისუფლებამ დაიწყო გამოსავალის ძიება, იმ იმედით რომ მოიძებნებოდა დეველოპერი ვინც ნაგებობას მუდმივი ფუნქციის აღდგენაში დაეხმარებოდა. 2003 წლის ხანძრის შედეგად კი ნაგებობა განსაკუთრებით მძიმე მდგომარეობაში აღმოჩნდა .

ვოლვერჰამპტონის ქალაქის საბჭომ  გადაწყვიტა ნაგებობაში არქივი და ადგილობრივი კვლევის ცენტრი განეთავსებინა. ამ შესაძლებლობების არსებობიდან გამომდინარე, ინგლიშ ჰერითიჯის დახმარებით ჰერითიჯის ლატარეის ფონდმა₤ 3 .3 მილიონი გამოჰყო ნაგებობის გადასარჩენად.

შენობის დაზიანებული როკოკოს სტილის მუხის ხის  ინტერიერები თავდაპირველი ინტერიერის ფრაგმენტების საფუძველზე იყო აღდგენილი.  ნაკლებად ფასეული ნაგებობის ვიქტორიანული ეპოქის მინაშენი დაანგრიეს არქივისაკენ მიმავალი გზის გასაყვანად, რომლის გარეშეც მთელი პროექტი ვერ განხორციელდებოდა.

 წარმატებულად ჩატარებული სამუშაოების შედეგად ადგილობრივ მოსახლეობას საშუალება ექნება ისარგებლოს ქალაქის საჯარო არქივით და ადგილობრივი კვლევის მომსახურეობით , რომელიც ასევე მოიცავს საკონსერვაციო სტუდიას. ამრიგად, ვოლვერჰამპტონის ერთ-ერთ მნიშვნელოვან  საფრთხის წინაშე მყოფ  ღირსშესანიშნაობას შეუნარჩუნდა სიცოცხლე.

სასტუმრო მიდლენდი, მორკამბრი

Midland Hotel, Morcambre

მორკამბრის ზღვის სანაპიროზე მდებარე სასტუმრო მიდლენდი   XX საუკუნის ინგლისის დასავლეთ სანაპიროს   ერთ-ერთი გამორჩეული ნაგებობაა. 1932 წელს მდიდრული ინტერიერის მქონე სასტუმრო მოდერნისტმა არქიტექტორმა ოლივერ ჰილმა ააშენა. სკულპტურული  ნამუშევრები კი ერიკ გილსა და ერიკ რავილიუსს ეკუთვნის. ნაგებობის ელეგანტური მრუდხაზოვანი მოყვანილობა სანაპირო ზოლს მიუყვება , ისე რომ ყოველი ოთახის ხედი ზღვაზე გადის.

1950-იან წლების შემდეგ,  სასტუმრო თანდათანობით კარგავს თავის ფუნქციას, ვინაიდან დასვენების მსურველებმა უარი თქვეს ბრიტანეთის სანაპიროებზე არაგარანტირებული ამინდის გამო. 2000 წელს სასტუმრო საბოლოოდ დაცარიელდა. 2003 წლის იანვარში კი ურბან სფლეში  ორ წელიწადზე მეტი აწარმოებდა კვლევას   და ამზადებდა პროექტს სასტუმროს ხელახლა განსასხნელად.

„ინგლიშ ჰერითიჯი“ ჩართული იყო ამ საქმეში დასაწყისიდანვე. ის ლანკასტერის ქალაქის საბჭოსთან ერთად შენობის გეგმაში გარკვეული ცვლილებების შეტანაძე მუშაობდა. შენობაში უსაფრთხოების სისტემის უზრუნველყოფა იყო მნიშვნელოვანი სასტუმროს ისტორიული ღირებულების გათვალისწინებით. გარდა იმისა რომ არქიტექტორებს ძალიან კარგად ესმოდათ ნაგებობის ისტორიული მნიშვნელობა , „ინგლიშ ჰერითიჯმა“ განსაზღვრა  ყველაზე ეფექტური გზები ახალი ელემენტების ძველთან   შესათანხმებალდ. სახურავში განთავსებული ბარის ადგილას  ექვსი დიდი ზომის ოთახი, ხოლო სამზარეულოები კი სარდაფების ადგილას განთავსდა. ლანკასტერის ქალაქის საბჭოს ენთუზიაზმი და აქტიურობა დაეხმარა ურბან სფლეშს  დაებრუნებინა მორკამბისთვის 1930-იანი წლების მომხიბლელობა ამ გამორჩეული ნაგებობის აღდგენით.

„ინგლიშ ჰერითიჯი“ს რჩევებით და მხარდაჭერით, არქიტექტორებს და  მთელს  სამუშაო გუნდს საშუალება ჰქონდა გადაელახათ კონსერვაციასთან დაკავშირებული განსხვავებული სირთულის გამოწვევები. თავდაპირველი არქიტექტურის სული და მთლიანობა შენარჩუნებულია

კლარენსის სამეფო ეზო, გოსპორტი,  Royal Clarence Yard , Gosport

გოსპორტი და მისი  ისტორიული  ნავსაყუდელი,  ქალაქ პორტსმუთის  გადასწვრივ მდებარეობს. ტერიტორია კლარენსის სამეფო ეზოს  რამოდენიმე გეორგიანული ეპოქის ნაგებობას  და მეთვრამეტე საუკუნის საზღვაო ფლოტის სადგურს მოიცავს.  აღნიშნული ადგილის მნიშვნელოვან ფართობზე საკონსერვაციო სამუშაოები მიმდინარეობს. პროექტი მოიცავს ისტორიულ და თანამედროვე ნაწილების სინთეზს. გოსპორტის საპორტო ქალაქს მოედნები და ახალი საცხოვრებელი უბანი დაემატა.

არქიტექტორმა ჯონ ტომსონმა სამოქმედო გეგმის შედგენისაას  „ინგლიშ ჰერითიჯის“   არქეოლოგიური და ისტორიული კვლევები გამოიყენა და გაითვალისწინა რჩევები ახალ ჩარევებთან დაკავშირებით. კლარენსის სამეფო ეზო საზღვაო ფლოტის ცხოვრების ცოცხალი ისტორიაა. ბეღელში სიმინდი ინახებოდა, საცხობში  გემისთვის ნამცხვრები ცხვებოდა. იყო წყლის, ხორცის და სხვა პროდუქტების შესანახი სივრცეებიც, რომლის საშუალებითაც მარაგდებოდა მთელი საზღვაო ფლოტი. აღდგენითი სამუშაოების შედეგად ზოგიერთი სათავსოს ადგილას საცხოვრებელი სივრცეები გაჩნდა. ბეღელის და საცხობის ადგილას კი სავარჯიშო დარბაზი და რესტორანი განთავსდა. ფლოტის ტერიტორიაზე დიდი ზომის ბლოკებისგან ნაშენი ახალი ნაგებობა აბალანსებს და ავსებს კომპლექსის ძველ სტრუქტურას .ახალმა არქიტექტურამ წარმატებულად და გაბედულად  განაცალკევა ერთმანეთისაგან სხვადასხვა ერთმანეთთან შეუფერებელი ისტორიული ნაგებობები. აღნიშნული პროექტი  ისტორიულ არქიტექტურისა და თანამედროვე ცხოვრების  არაჩვეულებრივი სინთეზია.

 სნეიფის ალაოს გადამამუშავებელი ქარხანა, ოლდებურგი Snape Melting , Aldeburg

სნეიფის  ალაოს გადამამუშავებელი ქარხნის კომპლექსი XIX საუკუნის  შუახანებში არქიტექტორ ნიუსონ გარეტის მიერ აშენდა. 1965 წლამდე, სანამ ის საბოლოოდ დაკარგავდა თავის ფუნქციას, კომპლექსი  აღმოსავლეთ ინგლისის ერთ-ერთ ყველაზე მსხვილმასშტაბიან ქერის გადამამუშავებელ ქარხანას წარმოადგენდა. მიუხედავად იმისა რომ, ქარხნის ერთ ერთი შენობა საკონცერტო დარბაზად გადაკეთდა, დანარჩენ ნაგებობებში კი მაღაზიები და დასასვენებელი ცენტრები განთავსდა, ოთხ ჰექტარზე გაშლილი უზარმაზარი  კომპლექსის  ნაგებობები საკმაოდ მძიმე მდგომარეობაში იყო . „ინგლიშ ჰერითიჯის“ ადგილობრივი ხელისუფლების, დეველოპერის  და არქიტექტორის  თანამშრომლობის შედეგად შემუშავდა სამუშაო გეგმა, რომელიც ითვალისწინებდა  არსებული ნაგებობების ღირებულებას და გარემოს, სადაც ის იყო განთავსებული.  მთელი კომპლექსის ღირებულება მის გეგმარებაში და სხვადასხვა ნაწილების ერთმანეთთან ურთიერთობაშია. აღსანიშნავია ასევე თითოეული სტრუქტურის დიზაინი და მისი შესაბამისობა ნაგებობის ფუნქციასთან. ნაგებობების ღირებულების კარგად გათვითცნობიერების შედეგად  ზომიერი ჩარევები განხორციელდა  . კომპლექსის გარეგან ქსოვილში ცვლილებები მინიმუმამდე იყო დაყვანილი თითოეული ნაგებობის ინდივიდუალური ხასიათის შესანარჩუნებლად. კონსერვაციისადმი კონსტრუქტიული მიდგომის გარეშე შესაძლოა ისტორიული ნაგებობები დაკარგულიყო. აღნიშნული საკონსერავციო სამუშაოები მოიზიდავს ადამიანებს ამ ადგილას სავაჭროდ და საცხოვრებლად, ოლდებურგის მუსიკის ცენტრი კი გააფართოვებს თავის საქმიანობას და შექმნის ხელოვნებისა და მუსიკის ახალ შემოქმედებით ცენტრს. ნათელია რომ ამ ადგილმა ახალი სიცოცხლე შეიძნა  და არქიტექტურული ღირებულებაც შენარჩუნდა.  საკონსერვაციო სამუშაოები ამჟამადაც მიმდინარეობს.

.

კუპერის სტუდია, ნიუკასლ აფონ-თაინი

(Cooper’s Studio, NewCastle Upon-Tyne)

ნაგებობა 1897 წელს აშენდა და  ცხენების, ეტლების და ველოსიპედების  აუქციონის ადგილს წარმოადგენდა.  ქალბატონებისთვის განკუთვნილი ადგილი საიდანაც პირუტყვი მოსჩანდა ხელუხლებელი დარჩა. 1920-იანი წლებიდან ცხენებზე, როგორც სატრანსპორტო საშუალებებზე  მოთხოვნა შემცირდა და მისტერ კუპერმა ნაგებობა გასაყიდი მანქანების ავტოფარეხად გადააკეთა. აღნიშნული ნაგებობა ადრიანეს კედლის ნანგრევების ადგილას არის აშენებული.

„ინგლიშ ჰერითიჯის“ ექსპერტებმა  ჩაატარეს ნაგებობის კვლევა მისი მნიშვნელობის და ღირებულების შესაფასებლათ. ადგილობრივი არქიტექტურულ კომპანია  „რაიდერს“ უნდოდა არსებული სტრუქტურის ფარგლებში  ახალი საოფისე სივრცეების განთავსება. „ინგლიშ ჰერითიჯმა“ წარმოადგინა კვლევის შედეგი, რომლის მიხედვითაც გამოიკვეთა ნაკლები ისტორიული ღირებულების მქონე ელემენტები ,რომელთა ჩანაცვლებითაც ნაგებობისათვის მომავლი სიცოცხლის  შენარჩუნება იყო შესაძლებელი.

არქიტექტორმა წარმოადგინა  თამამი გეგმა, სადაც გათვალისწინებული იყო შენობის განსაკუთრებული ისტორიული ღირებულების მქონე ნაწილები და სადაც  დაცულია ისტორიული ადგილის არქეოლოგიური ნაწილი. თავლის დარბაზის ბუნებრივი სინათლით უზრუნველყოფა ერთ ერთი ტექნიკური პრობლემა იყო, რომელიც გადაწყდა.  არქეოლოგიური გათხრების შედეგად რომაული ნაქალაქარი აღმოჩნდა, რომელიც შენარჩუნებულ იქნა მომავალი კვლევისათვის. ნაგებობის აღდგენითი სამუშაოების საბოლოო შედეგი ქალაქის ცენტრში მდებარე  ახალი ბიზნეს სივრცე უნდა იყოს.

სალოკომოტივო დეპო, დერბი

Roundhouse , Derby

ინგლისის განსაკუთრებული არქიტექტურული და ისტორიული ღირებულების მქონე ძეგლების სიაში აღნუსხული  დერბის სამატარებლო დეპო ვიქტორიანული ეპოქის ერთ-ერთი გამორჩეული ნიმუშია. თექვსმეთკუთხა,  40 მეტრიანი ცენტრალური სივრცის მქონე ნაგებობა 1839 წელს არქიტექტორ რობერტ სტეფენსონის მიერ აშენდა და პირველი იყო  ამ ტიპის ნაგებობათა შორის. შენობაში შემორჩენილია წრიული ზომის სატრიალებელი , რომლითაც იმართებოდა ლოკომოტივები შეკეთებამდე. სალოკომოტივო დეპოს მომიჯნავე ისტორიული ნაგებობება, ყოფილი ეტლების მაღაზია და სარკინიგზო სახელოსნო , ისევე როგორც საათის კოშკი ასევე შენარჩუნებასა და აღდგენით სამუშაოებს მოითხოვდა. დერბის კოლეჯმა განსაკუთრებული წვლილი შეიტანა კომპლექსში შემავალი ნაგებობების გადარჩენაში  და გადაწყვიტა ყოფილი რკინიგზის სადგურის შენობა  ახალ საუნივერსიტეტო ტერიტორიად, კამპუსად გადაეკეთებინა. „ინგლიშ ჰერითიჯმა“ დერბის უნივერსიტეტის აღდგენითი სამუშაოების შედეგი და გამოცდილება წარმოადგინა, რაც დაეხმარა არქიტექტორებს მუშაობაში.

 £36 მილიონიანი დერბის სალოკომოტივო დეპოს განვითარების პროექტის მთავარი ამოცანაა ნაგებობის ისტორიული ღირებულების შენარჩუნება . კამპუსი მიმზიდველი იქნება მნახველებისთვის, როგორც უჩვეულო საგანმანათლებლო დაწესებულება, რომელიც ძირითადად დიზაინის ხელოვნების, ინჟინერიის და არქიტექტურის სტუდენტებისთვის იქნება განკუთვნილი. ამით კი  ნაგებობა კიდევ უფრო იქნება დაკავშრებული თავის თავდაპირველ დანიშნულებასთან.

შექსპირის სამეფო თეატრი, სტრატფორდ-აფონ ეივონი

Royal Shakespeare Theater, Stratford-Upon-Avon

შექსპირის სამეფო თეატრი, ინგლისის არქიტექტურული და ისტორიული ღირებულების მქონე ძეგლების სიაშია.   თეატრი სტრატფორდ აფონ ეივონში ელიზაბეტ სკოტის მიერ არტ-დეკოს სტილში არის შესრულებული. თეატრი  1932 წელს გაიხსნა. თეატრი თავისი დროის ერთ-ერთი გამორჩეული არქიტექტურული ნიმუშია, მაგრამ სახელი გაიტეხა სასცენო სივრცის წარუმატებელი გეგმარების გამო. გასახდელი ოთახები მცირე ზომის იყო, ხოლო  მთავარ სცენას კი არახელსაყრელი განლაგება ჰქონდა მაყურებლისათვის წარმოდგენის აღსაქმელად. 1300 მაყურებლიდან მხოლოდ 800 შეეძლო სცენაზე მსახიობების სახეების დანახვა.  თეატრს დანგრევას  უპირებდნენ, რამაც საკმაოდ დიდი წინააღმდეგობა გამოიწვია საზოგადოების და თვითონ შექსპირის თეატრის წარმომადგენლობის მხრიდან. „ინგლიშ ჰერითიჯმა“  ნაგებობის დეტალური ანალიზი ჩაატარა , რის შედეგადაც გამოიკვეთა რომ შესაძლებელი იყო მთავარი სცენის შეცვლა თეატრის  ისტორიული  მნიშვნელობის მქონე არტ-დეკოს სტილში შესრულებული ფოიეს  დაუზიანებლად.

აღდგენითი სამუშაოები ამჟამად მიმდინარეობს. ახალი, თანამედროვე სტრუქტურა ფოიეს ნაწილში არის ჩართული, რომელშიც ასევე ჩატარდა საკონსერვაციო სამუშაოები. ახალი სცენა გაჩნდა თეატრის შიგნითაც. შიდა სივრცეს დაემატა კოშკურა ნაგებობა. ამ ახალი სტრუქტურის მშენებლობას „ინგლიშ ჰერითიჯმა“  დაუჭირა მხარი, ვინაიდან თავდაპირველ თეატრს რომელიც ხანძრის დროს დაზიანდა კოშკი ჰქონდა .

 გორტონის მონასტერი, მანჩესტერი

Gordon Monastery, Manchester

გორტონის მონასტერი ედვარდ ველბი პიუჯინის მიერ აშენდა. ედვარდ პიუჯინი ცნობილი ინგლისელი არქიტექტორის, პარლამენტის სახლის ავტორის ავგუსტუს პიუჯინის შვილია. წმ. ფრანცისკის მონასტერი ინგლისის განსაკუთრებული არქიტექტურული და ისტორიული ღირებულების მქონე ძეგლების ნუსხაშია შეტანილი და ნეოგოთიკური პერიოდის გამორჩეული ნიმუშია. 1989 წელს მონასტერი დაიხურა. არსებობდა მისი საცხოვრებელ უბნად გადაკეთების მცდელობა, თუმცა ეს პროექტიც არ განხორციელდა და სამონასტრო ადგილი მალევე მძიმედ დაზიანდა. მონასტრიდან მოპარული იყო საკურთხევლის, საფასადო ქანდაკებების და ქვის წყობის მნიშვნელოვანი ნაწილი, რის შემდეგაც წმ. ფრანცისკის მონასტერი  ინგლისის კულტურული მემკვიდრეობის საფრთხის ქვეშ მყოფი ძეგლების ნუსხაში შევიდა.

გორდონის მონასტერმა ახალი ფუნქცია შეიძინა. ამ გადაწყვეტილებაში თავიდანვე ადგილობრივი მოსახლეობა იღებდა მონაწილეობას.  1996 წელს ძეგლების დაცვის სამეურვეო ორგანიზაციამ შეისყიდა  მონასტერის ტერიტორია და    £6.5 მილიონიანი  აღდგენითი სამუშაოები დაიწყო.  პროექტი ადგილობრივი მოსახლეობის ჩართულობით განხორციელებული ერთ-ერთი ყველაზე მსხვილმასშტაბიანი აღდგენითი პროექტია ინგლისში. ნაგებობამ ბიზნეს ცენტრისა და ღონისძიებების გასამართი სივრცის ახალი ფუნქცია შეიძინა. საკუთრივ ეკლესია კი, თაღედით და ვიტრაჟული ინტერიერით  კონფერენციების, ქორწილების და სხვა წვეულებებისთვის განკუთვნილ სივრცეს წარმოადგენს. სამონასტრო ნაგებობები კი საკონფერენციო დარბაზებად გადაკეთდა. კომერციული დანიშნულების მქონე სივრცეების გარდა, მონასტერში სათემო ცენტრი განთავსდება, რომელიც  ადგილობრივ მოსახლეობას  დამატებითი სამუშაო ადგილებს შესთავაზებს.

ინგლისის კულტურული მემკვიდრეობის დაცვის ორგანიზაციამ მონასტრის განვითარების პროექტისთვის გამოყოფილი გრანტის გარდა, მნიშვნელოვანი არქიტექტურული საკონსერვაციო საკითხებთან დაკავშირებული რეკომენდაციები გაუწია სამუშაო ჯგუფს. მაღალი დონის საკონსერვაციო სამუშაოები ჩაუტარდა  ეკლესიას და ყოფილი მამათა  მონასტრის  ტერიტორიას.

ბლენკოვის ჰოლი, ფენრითი ,

Blencowe Hall , Penrith

ბლენკოვის ჰოლი   გამაგრებული, თავდაცვითი ფუნქციის მხონე მამულის ერთ-ერთი გამორჩეული ნიმუშია ინგლისში. ნაგებობა მეთხუთმეტე საუკუნის ბოლო მეოთხედში აშენდა. თუმცა საუკუნეების განმავლობაში რამოდენიმეჯერ ცვლილება განიცადა და  მინაშენებიც დაემატა.  სახლი ორი თავდაცვითი ტიპის კოშკისგან შედგება, რომელსაც ერთმანეთთან საცხოვრებელი ნაგებობა აკავშირებს. 1480 წლით თარიღდება ჩრდილოეთის კოშკი, რომელსაც  თავიდანვე თავდაცვითი ფუნქცია ჰქონდა. ცენტრალური დარბაზის სივრცე 1590 წელს გადაკეთდა . 1620 წელს კი სერ ჰენრი ბლენკოვის დროს ნაგებობას დაემატა სამხრეთის მკლავი და  კოშკი. 1802 წელს მამული საკუთრებაში გადაეცა ნორფოლკის ჰერცოგსა და  ჰოვარდების გვარს გრეისტოკიდან. 

ფენრითის მემამულის სახლს მსხვილმასშტაბიანი არდგენითი სამუშაოები ჩაუტარდა. მამულის მეპატრონეებმა გადაწყვიტეს ისტორიულ სახლში სასტუმრო განეთავსებინათ  ნაგებობის ისტორიული  კულტურული ღირებულების გათვალისწინებით.

ორივე კოშკის ნანგრევების შენარჩუნება , სტანდარტული კონსერვაციის მაგალითი იქნებოდა,  მაგრამ ინგლიშ ჰერითიჯის  ექსპერტების და არქეოლოგების დახმარებით კოშკებმა ახალი ფუნქცია შეიძინეს და ნაგებობის სტუქტურაში არიან ჩართული. ის ნაგებობ,ა რომელიც შენარჩუნებულია მისთვის პრაქტიკული ფუნქციის მინიჭების გზით, არსებობის ბევრად უფრო გრძელვადიანი პერსპექტივა აქვს  ვიდრე ის შემთხვევები, როდესაც ნაგებობას ფუნქცია აქვს დაკარგული. ედენის უბნის საბჭო მხარს უჭერდა ამ მიდგომას  და ხელი შეუწყო აღდგენით სამუშაოებს.

სახლის ნანგრევებს განსაკუთრებულ ხიბლს მატებს კოშკების აგურის წყობაში შენარჩუნებული შუა ღრმა განაჭერი, რომლის შიგნითაც ახალი ოთახები და სივრცეები განთავსდა.

კრისტალ პალასი(  ბროლის სასახლე), ლონდონი (Crystal Palace , London )

1950-იან წლებში აშენებული ეროვნული სპორტის ცენტრი  ინგლისის განსაკუთრებული არქიტექტურული და ისტორიული ღირებულების მქონე ძეგლთა ნუსხაშია და სერ ჯოზებ პაქსტონის ბროლის სასახლის პარკის ტერიტორიაზე მდებარეობს.    ეროვნული სპორტის ცენტრი მისი უზარმაზარი შუშის და ბეტონის  კონსტრუქციით  ლონდონის ქალაქის საბჭოს არქიტექტურის  დეპარტამენტის მიერ არის დაპროექტებული. ნაგებობა   პირველი მრავალფუქციური სპორტის ცენტრია ინგლისში. დიდი ხნის მანძილზე სპორტ კომლექსის მთელი ტერიტორიის მომავალი გაურკვეველი იყო .

ინგლისის კულტურული მემკვიდრეობის დაცვის ორგანიზაცია და ლონდონის განვითარების სააგენტო ერთობლივად მუშაობდა ეროვნული სპორტის ცენტრის გადარჩენის ალტერნატიული გზების ძიებაზე. 50 მეტრიანი საცურაო აუზი აღარ პასუხობდა ოლიმპიურ სტანდარტებს. ამრიგად, მთავარი დარბაზი სპორტის და სხვა სპორტული ღონისძიებების გასამართ მრავალ ფუქციურ სივრცედ გადაკეთდა.

ნაგებობისათვის საიმედო მომავლის განსაზღვრა ლონდონის განვითარების სააგენტოს და ლატს + პარტნერის (Latz + Partner’s)  პარკის განვითარების საერთო გეგმის ნაწილი იყო.  ნაგებობაზე განხორციელებული ცვლილებები ინგლისის კულტურული მემკვიდრეობის დაცვის ორგანიზაციის მიერ სპორტის ცენტრის ღირებულების განსაზღვრის შედეგად მოხდა. შესაბამისად, ლონდონის ომის შემდგომი პერიოდის ერთ-ერთი გამორჩეული ნაგებობა უფრო ფართო საზოგადოებისათვის არის გააზრებული.

 გრეილინგველის ჰოსპიტალი, ჩიჩესტერი

(Graylingwell Hospital,  Chichester)

გრეილინგველის ყოფილი ჰოსპიტალის პროექტის ავტორი   სერ არტურ ბლუმფილდია. ნაგებობამ  მნიშვნელოვანი წვლილი შეიტანა პატარა საკათედრო ქალაქის აღდგენაში. ჰოსპიტალი პარკის ტერიტორიაზე მდებარეობს და მნიშვნელოვნად განსაზღვრავს ადგილის მხატვრულ სახეს.

2003 წელს ჰოსპიტალი დაიხურა. ინგლიშ ჰერითიჯმა ჩაატარა კვლევა , რომლის შედეგადაც  ობიექტურად შეფასდა მთლიანი ტერიტორიის კულტურული ღირებულება. კვლევის შედეგად გამოიკვეთა ძეგლის განსაკუთრებული ღირებულების მქონე ნაწილები. დეველოპერები, არქიტექტორები და ადგილობრივი ხელისუფლება ერთობლივად მუშაობდნენ ადგილის ისტორიული ღირებულების შესანარჩუნებლად.

აღდგენითი სამუშაოები ჩაუტარდა ჰოსპიტალის მთელ ტერიტორიას, საკუთრივ საავადმყოფოს  ყოფილ  შენობას, ფერმებს და გვიან ვიქტორიანული ხანის კაპელას. ახალი გზები გაკეთდა მთელ საავადმყოფოს  ტერიტორიაზე.

კლორის სასწავლო ცენტრი,  ჰემპტონ-კორტი, ლონდონი

(Clore Learning Center, Hampton Court , London)

 კლორის სასწავლო ცენტრი ჰემპტონ კორტში ის იშვიათი გამონაკლისია, როდესაც ახალი ნაგებობა ისტორიული სამეფო სასახლის ტერიტორიაზე აშენდა. სასახლეს ბევრი მნახველი ჰყავდა და სკოლის ჯგუფების მისაღებად და განსათავსებლად სივრცე არ იყო საკმარისი.

სასახლის ტერიტორიაზე XVII საუკუნის ყაზარმის ნაგებობა საყარაულო სახლი იდგა. ყაზარმის ნაგებობა დღემდე  გადარჩენილ მსგავსი დანიშნულების   ნაგებობათა შორის ყველაზე ძველია. ორივე ნაგებობა სასახლის ახალი განლაგების სტრუქტურაში უნდა ყოფილიყო ჩართული.

პროექტის განხორციელება ადგილობრივი გარემოს გათვალისწინებით უნდა მომხდარიყო. ინგლიშ ჰერითიჯის  და ფელდენ კლეგ ბრადლის სტუდიოს (FCB Studios)მთავარი ამოცანა იყო სასახლის ტერიტორიაზე განთავსებული ნაგებობების აღდგენა  ისტორიული მნიშვნელობის გათვალისწინებით:  ყაზარმების ნაგებობების გრძივი გეგმა ხელუხლებლად უნდა შენარჩუნებულიყო. ასეთმა  მარტივმა ჩარევამ, ადგილის ღირებულების გათვალისწინებით, კიდევ უფრო გამოკვეთა მთელი ძეგლის ისტორიული მნიშვნელობა.

ყაზარმის შენობა და ახალი სასწავლო ცენტრის ნაგებობა ბუნებრივი სავინტილაციო სისტემით არის აღჭურვილი. ინგლიშ ჰერითიჯის კვლევის შედეგად გამოვლინდა ისტორიული ფოტოები, რომლის მიხედვითაც ყაზარმის ნაგებობებს სავენტილაციო სისტემის შემცველი გადახურვა ჰქონდა. ამის გათავლისწინებით ორივე ნაგებობას ახალი სავენტილაციო სისტემა გაუკეთდა. ნაგებობების თანამედროვე დიზაინში  ჩართული იყო  ტრადიციული აგური და კრამიტი .

სასტუმრო რეჯენთ პალასი, ლონდონი

( Regent Palace Hotel, London )

სასტუმრო რეჯენთ პალასი, პიკადილის მოედანთან ახლოს ლონდონის ცენტრში მდებარეობს. 1915 წლის  მსხვილი მასშტაბის ბაროკული სტილის ნაგებობამ მოგვიანებით არტ დეკოს ელემენტებიც შეიძინა. უცხოურ მნახველებს შორის სასტუმრო ცნობილი იყო დაბალი ფასებით..

უბნის განვითარების თავდაპირველი გეგმის მიხედვით სასტუმროს დანგრევა ემუქრებოდა. თუმცა ინგლიშ ჰერითიჯის   და ვესთმინსტერის ქალაქის საბჭოს ერთობლივი მუშაობის შედეგად კროუნ ისთეითის (Crown Estate) სურვილების გათვალისწინებით გამოვლინდა სასტუმროს აღდგენის ყველაზე რეალური გზები.

ინგლიშ ჰერითიჯის რჩევით, თუ ნაგებობის ძირითადი პროპორცია და ოთახები  შენარჩუნდებოდა თანამედროვე სტრუქტურის ფარგლებში შესაძლებელი იქნებოდა ზოგიერთი ნაწილის მოშლა. სწორმა მიდგომამ  ადგილის ისტორიული მნიშვნელობის ხაზგასმას შეუწყო ხელი.

სასტუმროს პირველი სართულზე მაღაზიების განთავსებამ  გამოაცოცხლა აქამდე ნაკლებად ათვისებული ქუჩები. კროუნ ისთეითისთვის (Crown Estate) აღნიშნული მიდგომა მათი დავდაპირველი ჩანაფიქრის გაუმჯობესებული  ვარიანტი იყო.

ბეიშილის სახლი, ჩელტნემი

Bayshill House, Cheltenham

ჩელტნემის ქალთა კოლეჯმა  ბეიშილის სახლი  სასცენო ხელოვნების ცენტრისათვის შეიძინა და ინგლიშ ჰერითიჯს მიმართა რჩევისთვის . ბეიშილის სახლის ტერიტორიაზე ახალი მსხვილმასშტაბიანი აუდიტორიის მშენებლობა გადაწყდა.

აღნიშნული ნაგებობა ინგლისის ერთ-ერთი გამორჩეული ღირებულების მქონე ძეგლია, თუმცა ინგლიშ ჰერითიჯმა  მუშაობის პროცესში გამოავლინა შენობის ისტორიულად ნაკლებად მნიშვნელოვანი ნაწილები. მაგალითად 1970-იანი წლების მინაშენის დემონტაჟმა ხელი შეუწყო ნაგებობის ისტორიული ღირებულების უკეთესად წარმოაჩენას და ძეგლის საკონსერვაციო სამუშაოების წარმატებულ ჩატარებას.. ჩენლტმენის ქალაქის საბჭოს რჩევით კოლეჯმა მინიმალისტური თანამედროვე დეტალებით, დახვეწილი კლასიცისტური პროპორციების მქონე დიზაინი შეიმუშავა, რაც  ქალაქ ჩელტმენის ამ კონკრეტული მონაკვეთის მნიშვნელოვან ნაწილს წარმოადგენს. კოლეჯმა შენობა 2005 წელს შეიძინა. დღეს პროექტი განხორციელების პროცესშია. ნაგებობას 320 ადგილიანი აუდიტორია  და მისთვის აუცილებელი სივრცეები უნდა დაემატოს, რომელიც ღია იქნება ფართო საზოგადოებისთვისა და ადგილობრივი სკოლებისთვის.

ქინგს ქროს ცენტრალი (King’s Cross Central , London)

ქინგს ქროსის ყოფილი სარკინიგზო მიწების აღდგენითი სამუსაოები ლონდონის ერთ-ერთ ყველაზე მნიშვნელოვან განვითარების პროექტს წარმოადგენს .  2145მ2  დაბინძურებელი და აუთვისებელი ტერიტორია 20მდე ისტორიული მნიშვნელობის ნაგებობას მოიცავს. ამავე  ტერიტორიაზეა ვიქტორიანული პერიოდის ინგლისის ორი ღირსშესანიშნავი ნაგებობა : წმინდა პანკრასის  და ქინგს ქროსის სადგურები.

ქინგს ქროსის აღდგენითი სამუშაოები  ევროპის ფარგლებში  ერთ-ერთი ყველაზე მსხვილმასშტაბიან პროექტს წარმოადგნს. პროექტზე მუშაობდნენ არქიტექტორული კომპანიები  ელის და მორისონი (Allies & Morrison) და პორფიროს ესოსიეთი (Porfyrios Associates). მუშაობის პროცესში აქტიურად იყო ჩართული ინგლიშ ჰერითიჯი და კამდენის ქალაქის საბჭო. სამუშაოებს წინ უსწრებდა შვიდ წლიანი მოსამზადებელი პერიოდი.

კინგს კროსის პროექტის ამოსავალ წერტილს  ისტორიული ინდუსტრიული ნაგებობების და სტრუქტურების აღდგენა-განახლება იყო. დღეს მიმდინარეობს სამუშაოები  ერთ-ერთ მსხვილმასშტაბიანი საწყობზე, სადაც   ხელოვნების უნივერსიტეტი განთავსდება. ასევე მიმდინარეობს სამუშაოები გაზის შესანახ ორ კონტეინერზე , რომელიც ლონდონელების სხვადასხვა თაობების  ერთ-ერთ ყველზე ცნობილ ღირსშესანიშნაობას წარმოადგენდა. ერთ სივრცეში ქალაქის პარკი და ღია ცის ქვეშ სცენა გაიმართება, მეორეში კი წრიული ფორმის საცხოვრებელი სივრცე მოეწყო.

ქინგს კროსის ტერირიტორიაზე აღდგენითი სამუშაოები ჯერ კიდევ მიმდინარეობს. განხორციელებულ სამუშაოთაგან ერთ-ერთი ყველაზე წარმატებული  წმინდა პანკრასის სადგურის ნაგებობაში ლონდონის ევროსტარის ( სარკინიგზო) ტერმინალის განთავსება იყო. ტერიტორიაზე ასევე იგეგმება  კინგს ქროსის სადგურის  და გრანდ ოტელის ნაგებობების აღდგენა-განახლება.   ქინგს ქროსის ოცმა  ისტორიული ნაგებობამ ახალი სიცოცხლე უნდა დაიბრუნოს, რის შედეგადაც ეს ადგილი ცენტრალური ლონდონის ერთ-ერთ ყველაზე აქტიური უბანი გახდება.

განხილული პროექტები „ინგლიშ ჰერითიჯის“ ჩარევით განხორციელებული წარმატებული მაგალითებია, სადაც კონსერვაციისადმი კონსტრუქტიული მიდგომის გზით ინგლისის განსაკუთრებული კულტურული და ისტორიული ღირებულების მქონე ნაგებობები შენარჩუნდა. ნაგებობებმა  ახალი, თანამედროვე ცხოვრებასთან ადაპტირებული  ფუნქცია შეიძინეს მათი ღირებულებების გათვალისწინებით. ინგლიშ ჰერითიჯის მიდგომებიდან  განსაკუთრებული აღნიშვნის ღირსია ნაგებობის ნაკლებად მნიშვნელოვანი და მაღალი ისტორიულ-არქიტექტურული ღირებულების მქონე ნაწილების იდენტიფიცირება, რაც ახალი ჩარევებისა და შენობის გადარჩენის საშუალებას იძლევა.